کاخ گلستان، از زیباترین کاخ های سلطنتی تهران

کاخ گلستان، نگین بی بدیل تاریخ و معماری ایران، یکی از زیباترین و مهم ترین مجموعه های سلطنتی تهران است که روایتگر چهار قرن تحولات سیاسی و هنری این سرزمین است. این شاهکار ثبت جهانی یونسکو، با تلفیقی بی نظیر از هنر ایرانی و اروپایی، گنجینه ای از تالارهای باشکوه، عمارت های چشم نواز و باغ های دل انگیز را در قلب پایتخت جای داده است.

چرا کاخ گلستان، زیباترین کاخ سلطنتی تهران است؟

کاخ گلستان فراتر از یک بنای تاریخی، نمادی از تداوم هنر و تمدن ایرانی است که در گذر زمان، رویدادهای سرنوشت ساز و دگرگونی های فرهنگی بسیاری را تجربه کرده است. جاذبه های بی شماری این مجموعه را به مقصدی منحصر به فرد تبدیل کرده که بازدید از آن برای هر علاقه مند به تاریخ و هنر ضروری است.

ثبت جهانی یونسکو: مهر تاییدی بر ارزش جهانی

این کاخ در سال ۲۰۱۳ میلادی (۱۳۹۲ شمسی) به دلیل ارزش های بی بدیل تاریخی، معماری و فرهنگی اش، در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید. این اتفاق، نشان دهنده اهمیت فراوان کاخ گلستان نه تنها برای ایران، بلکه برای تمام بشریت است و اعتبار و جایگاه آن را در سطح بین المللی تثبیت می کند.

تلفیق بی نظیر هنر ایرانی و اروپایی: آمیزه ای از سنت و مدرنیته

یکی از شاخص ترین ویژگی های کاخ گلستان، توانایی آن در آمیختن هنرمندانه سنت های غنی معماری و تزئینات ایرانی با عناصر نئوکلاسیک اروپایی است. این تلفیق، که به ویژه در دوران ناصرالدین شاه قاجار پس از سفرهای فرنگ او به اوج خود رسید، سبکی نوظهور و چشم نواز را پدید آورد که در کاشی کاری ها، آینه کاری ها و گچ بری های بنا به وضوح قابل مشاهده است. این هارمونی، کاخ گلستان را از سایر بناهای هم دوره متمایز ساخته و جلوه ای خاص به آن بخشیده است.

گنجینه ای از تاریخ و هنر: بازتابی از دوران قاجار

کاخ گلستان به منزله یک موزه زنده، در خود مجموعه ای بی نظیر از آثار هنری، اشیاء سلطنتی، نقاشی ها، فرش ها و هدایای ارزشمند را جای داده است. هر بخش از این کاخ، داستانی از زندگی پادشاهان، رویدادهای مهم تاریخی همچون تاج گذاری ها و انقلاب مشروطه، و تحولات هنری را روایت می کند. از تخت مرمر ایوان گرفته تا تالارهای پر زرق و برق، هر گوشه ای از این مجموعه گواه شکوه و عظمت گذشته است.

اولین ها و خاص ترین ها: نماد پیشگامی

کاخ گلستان میزبان چندین اولین در تاریخ معاصر ایران است. عمارت شمس العماره به عنوان بلندترین بنای تهران در زمان خود و اولین ساختمان با اسکلت فلزی (در برخی بخش ها)، نمادی از ورود معماری مدرن به ایران است. همچنین، تاسیس اولین موزه ایران در این مجموعه، نشان دهنده نگاه ناصرالدین شاه به مقوله نگهداری و نمایش آثار هنری و تاریخی بوده است. این بناها تنها سازه هایی برای سکونت نبوده اند، بلکه محلی برای نوآوری و نمایش قدرت و ذوق هنری عصر خویش محسوب می شدند.

فضای دلنشین و آرامش بخش: باغی در قلب شهر

باغ سرسبز و زیبای کاخ گلستان با حوض ها و فواره های آب، کاشی کاری های دیواری و درختان کهنسال، پناهگاهی آرام در میان شلوغی پایتخت است. این محوطه، علاوه بر زیبایی بصری، فرصتی برای قدم زدن، تفکر و عکاسی فراهم می آورد و بازدیدکنندگان را به سفری در زمان می برد تا آرامش گذشته را درک کنند.

کاخ گلستان نه تنها یک مجموعه معماری، بلکه تجسم زنده ای از تاریخ، فرهنگ و هنر ایرانی است که تلفیق ماهرانه سبک های شرقی و غربی را به بهترین نحو به نمایش می گذارد و هر بازدیدکننده ای را مسحور خود می کند.

تاریخچه کاخ گلستان: چهار قرن روایت پادشاهان و تحولات

ریشه های تاریخی کاخ گلستان، به قرن ها پیش بازمی گردد و این مجموعه، شاهد تحولات و دگرگونی های بسیاری در تاریخ ایران بوده است. این ارگ سلطنتی، در دوران مختلف، کاربری های متفاوتی داشته و هر پادشاهی بنا به سلیقه و نیاز خود، تغییراتی در آن اعمال کرده است.

ریشه های صفوی و زندیه: بنیان های اولیه شکوه

بر اساس شواهد تاریخی و سفرنامه هایی نظیر پیترو دلاواله، بنیان های اولیه ارگ سلطنتی تهران، که بعدها کاخ گلستان نام گرفت، به زمان شاه عباس صفوی بازمی گردد. در آن دوران، این مکان به عنوان یک چهارباغ و چنارستان مطرح بود. در دوره شاه سلیمان صفوی، دیوانخانه ای در همین محدوده ساخته شد که بعدها توسعه یافت.

اهمیت واقعی این مجموعه، در دوران کریمخان زند بیشتر شد. پس از پیروزی بر محمدحسن خان قاجار در سال ۱۱۷۲ ه.ق، کریمخان زند مراسم جلوس خود را در دیوانخانه قدیم تهران برگزار کرد. او به دلیل گرمای تابستان تهران، به شمیران می رفت و دستور داد تا بناهایی در ارگ سلطنتی ساخته شوند. بین سال های ۱۱۷۲ تا ۱۱۷۳ ه.ق، بناهایی مانند عمارت سلطنتی، دیوانخانه بزرگ، باغ جنب دیوانخانه و یک حرمخانه (که امروزه به «خلوت کریم خانی» معروف است) احداث شدند. دیوانخانه بزرگ که بعدها به ایوان تخت مرمر مشهور شد، محل رسیدگی به امور دیوانی بود.

اوج شکوه و تحولات قاجاری: دوران طلایی و دگرگونی ها

با روی کار آمدن سلسله قاجار، کاخ گلستان اهمیت چشمگیری یافت و به مرکز حکومت و اقامتگاه اصلی پادشاهان تبدیل شد.

• آقامحمدخان قاجار: تثبیت پایتخت
  در سال ۱۲۰۰ ه.ق، آقامحمدخان قاجار تهران را به پایتختی برگزید و در همین ارگ تاج گذاری کرد. هرچند به دلیل جنگ های پی درپی، ساخت وسازهای عمده ای در دوران او صورت نگرفت، اما او دستور داد تا برخی اجزای عمارت وکیل شیراز را به تهران منتقل کرده و در دیوانخانه کریمخان زند (ایوان تخت مرمر فعلی) نصب کنند. یکی از اقدامات جنجالی او، نبش قبر کریمخان زند و دفن استخوان های او در زیر پله های خلوت کریم خانی بود. عمارت کلاه فرنگی (چهارفصل) و بالاخانه آقامحمدشاهی (صندوقخانه مبارکه) از دیگر اضافات این دوره به شمار می روند.
• فتحعلی شاه قاجار: توسعه و آراستگی
  فتحعلی شاه قاجار در سال ۱۲۱۲ ه.ق در تهران تاج گذاری کرد و در ۱۰ سال ابتدایی سلطنت خود، به توسعه و آراستگی کاخ گلستان پرداخت. او ارگ سلطنتی را از دو سمت شرق و شمال گسترش داد. عمارت خورشید، سروستان، عمارت عشرت آیین، عمارت بهشت آیین و خزانه از جمله بناهای ساخته شده در این دوره هستند. همچنین، تخت مرمر در ایوان دیوانخانه به دستور او ساخته شد و نام «ایوان تخت مرمر» را برای آن تثبیت کرد. برج فتحعلی شاهی (صرح ممرد یا برج جهان نما) نیز در این دوره احداث شد.
• ناصرالدین شاه قاجار: تأثیر سفرهای فرنگ
  ناصرالدین شاه قاجار، که نزدیک به ۵۰ سال سلطنت کرد و اولین پادشاه ایرانی بود که به اروپا سفر کرد، دگرگونی های اساسی در کاخ گلستان ایجاد کرد. او با الهام از معماری و موزه های اروپایی، بناهای جدیدی به مجموعه افزود و بسیاری از بخش ها را بازسازی کرد. شمس العماره (بلندترین بنای تهران در آن زمان و اولین ساختمان فلزی در ایران)، تالار سلام (که اولین موزه ایران نیز محسوب می شود)، تالار آینه، تالار عاج، تالار ظروف و تالار برلیان از جمله مهم ترین بناهایی هستند که در دوره او ساخته یا بازسازی شدند. ایجاد عکسخانه و توسعه کتابخانه سلطنتی نیز از دیگر اقدامات او بود. او همچنین دستور داد تا بناهای میانی باغ گلستان تخریب شده و جای خود را به حوض ها و باغچه های جدید دهند.
• دوران مظفرالدین شاه، محمدعلی شاه و احمدشاه: رویدادهای سرنوشت ساز
  اگرچه در دوران سه پادشاه آخر قاجار تغییرات معماری عمده ای در کاخ گلستان رخ نداد، اما این دوره شاهد مهم ترین رویدادهای سیاسی تاریخ ایران، از جمله انقلاب مشروطه و تشکیل اولین مجلس شورای ملی در تالار برلیان بود. این وقایع، کاخ گلستان را به قلب تحولات سیاسی کشور تبدیل کرد.

دوران پهلوی و جمهوری اسلامی: تاج گذاری ها و مرمت ها

کاخ گلستان در دوران پهلوی نیز اهمیت خود را حفظ کرد و محل برگزاری مراسم تاج گذاری رضاشاه پهلوی و محمدرضاشاه پهلوی بود. در این دوره، برخی از بناهای اندرونی تخریب شده و کاربری های جدیدی یافتند (مانند واگذاری به وزارت دارایی). تکیه دولت نیز در این دوره تخریب شد تا بانک ملی در محل آن ساخته شود. در همین دوران، مرمت های گسترده ای در کاخ صورت گرفت و دیواره حائل بین ایوان تخت مرمر و باغ گلستان برداشته شد تا فضای کنونی یکپارچه کاخ پدید آید.

پس از انقلاب اسلامی، با ادامه مرمت ها و توجه به حفظ این میراث ارزشمند، کاخ گلستان در سال ۱۳۳۴ شمسی به ثبت ملی رسید و نهایتاً در سال ۲۰۱۳ میلادی در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار گرفت و به یکی از مهمترین جاذبه های گردشگری و فرهنگی ایران تبدیل شد.

چگونه به نگین تهران برسیم؟ آدرس و راه های دسترسی به کاخ گلستان

کاخ گلستان در قلب تاریخی تهران واقع شده و دسترسی به آن از طریق وسایل نقلیه عمومی بسیار آسان است. موقعیت مرکزی آن در کنار بازار بزرگ تهران، آن را به مقصدی ایده آل برای گردشگران تبدیل کرده است.

آدرس دقیق

خیابان ۱۵ خرداد، ضلع شمالی میدان ارگ، تهران.

دسترسی با مترو: سریع ترین و آسان ترین راه

بهترین و سریع ترین راه برای رسیدن به کاخ گلستان، استفاده از مترو است. کافیست با خط ۱ (قرمز رنگ) مترو تهران به ایستگاه ۱۵ خرداد بروید. پس از پیاده شدن در این ایستگاه، از خروجی بازار خارج شوید. با حدود ۵ دقیقه پیاده روی به سمت میدان ۱۵ خرداد، به ورودی کاخ گلستان در خیابان داور می رسید. این مسیر پیاده روی کوتاه و دلنشین است و از ترافیک سنگین منطقه کاملاً به دور است.

دسترسی با اتوبوس: راهی برای علاقه مندان به حمل و نقل عمومی

چندین خط اتوبوس نیز به نزدیکی کاخ گلستان می رسند. می توانید از خطوط BRT استفاده کنید و در ایستگاه گلوبندک پیاده شوید. از این ایستگاه، با کمی پیاده روی (حدود ۱۰-۱۵ دقیقه) در خیابان ۱۵ خرداد به سمت شرق، به مجموعه کاخ گلستان خواهید رسید.

دسترسی با تاکسی: راحتی بیشتر با اندکی هزینه بالاتر

تاکسی ها در سراسر تهران می توانند شما را به چهارراه گلوبندک یا میدان ۱۵ خرداد برسانند. از نقاطی مانند میدان فاطمی، میدان انقلاب، فلکه دوم صادقیه، خیابان جمهوری و… تاکسی های متعددی به این منطقه فعال هستند. پس از پیاده شدن در چهارراه گلوبندک یا میدان ۱۵ خرداد، باید با کمی پیاده روی خود را به ورودی کاخ برسانید.

دسترسی با خودروی شخصی: با محدودیت های ترافیکی

استفاده از خودروی شخصی برای دسترسی به کاخ گلستان با محدودیت هایی همراه است. این منطقه در محدوده طرح ترافیک قرار دارد و خیابان های منتهی به کاخ مانند باب همایون، صوراسرافیل، داور و سبزه میدان، عمدتاً سنگ فرش شده و تردد وسایل نقلیه شخصی در آن ها ممنوع است. بنابراین، اگر قصد دارید با خودروی شخصی مراجعه کنید، باید در خیابان های اطراف (مانند خیابان وحدت اسلامی یا بخش هایی از خیابان امام خمینی) خودروی خود را پارک کرده و ادامه مسیر را پیاده طی کنید. این روش به دلیل ترافیک و محدودیت های پارک، توصیه نمی شود.

راهنمای بازدید: ساعت، هزینه بلیط و بهترین زمان برای تجربه کامل کاخ گلستان

برای برنامه ریزی یک بازدید کامل و لذت بخش از کاخ گلستان، آگاهی از ساعات کاری، هزینه ها و بهترین زمان برای مراجعه ضروری است.

ساعات بازدید: در نیمه اول و دوم سال

کاخ گلستان در طول سال پذیرای بازدیدکنندگان است، اما ساعات کاری آن در نیمه اول و دوم سال متفاوت است:

• نیمه اول سال (بهار و تابستان): همه روزه از ساعت ۹:۰۰ صبح تا ۱۹:۰۰ عصر.
• نیمه دوم سال (پاییز و زمستان): همه روزه از ساعت ۹:۰۰ صبح تا ۱۷:۰۰ عصر.

توجه: بلیط فروشی معمولاً یک ساعت قبل از اتمام زمان بازدید متوقف می شود (مثلاً تا ساعت ۱۷:۱۵ در نیمه اول و ۱۶:۰۰ در نیمه دوم سال). توصیه می شود بازدید خود را به ساعات پایانی موکول نکنید تا فرصت کافی برای دیدن تمام بخش ها را داشته باشید.

روزهای تعطیل: برنامه ریزی دقیق برای جلوگیری از اتلاف وقت

کاخ گلستان در برخی از مناسبت های مذهبی و ملی تعطیل است. لطفاً قبل از مراجعه، تقویم را بررسی کنید:

• ۱۴ خرداد (رحلت امام خمینی)
• ۲۱ رمضان (شهادت امام علی)
• ۹ و ۱۰ محرم (تاسوعا و عاشورا)
• ۲۸ صفر (رحلت پیامبر اکرم و شهادت امام حسن مجتبی)
• ۲۵ شوال (شهادت امام جعفر صادق)
• ۱۳ فروردین (روز طبیعت)

قیمت بلیط: ورودی محوطه و بخش های مختلف

بازدید از کاخ گلستان شامل یک بلیط ورودی برای محوطه اصلی و بلیط های جداگانه برای هر یک از عمارت ها و موزه های داخلی است. این ساختار به شما امکان می دهد تا بر اساس علاقه و زمان خود، بخش های مورد نظر را انتخاب کنید. قیمت ها برای گردشگران داخلی و خارجی متفاوت است:

• ورودی محوطه: هزینه ثابت.
• بلیط هر یک از بخش ها: شامل موزه های مخصوص، شمس العماره، تالار سلام، تالار آینه و غیره.
• گردشگران ایرانی: تخفیف هایی برای بازنشستگان کشوری و لشکری، افراد تحت پوشش کمیته امداد، خانواده شهدا، آزادگان، جانبازان و بازدیدهای گروهی دانش آموزی در نظر گرفته شده است. راهنمایان تور با ارائه کارت معتبر و کارمندان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی نیز می توانند به صورت رایگان بازدید کنند.
• گردشگران خارجی: قیمت بلیط برای این گروه از بازدیدکنندگان بالاتر است.

برای اطلاع از قیمت های به روز، مراجعه به وب سایت رسمی کاخ گلستان یا باجه های بلیط فروشی توصیه می شود.

مدت زمان پیشنهادی بازدید: تجربه کامل در ۲ تا ۳ ساعت

بازدید کامل از تمام بخش های اصلی کاخ گلستان و محوطه آن، معمولاً ۲ تا ۳ ساعت زمان می برد. با این حال، اگر زمان کمتری دارید، می توانید به انتخاب خود از بخش های کلیدی دیدن کنید. برنامه ریزی دقیق به شما کمک می کند تا بیشترین بهره را از بازدید خود ببرید.

بهترین فصل برای بازدید: زیبایی طبیعت در کنار تاریخ

فصل بهار و پاییز به دلیل آب و هوای معتدل و مطبوع تهران، بهترین زمان برای بازدید از کاخ گلستان است. در بهار، شکوفه ها و طراوت باغ، و در پاییز، رنگارنگی درختان، جلوه ای بی نظیر به مجموعه می بخشند. صبح های زود یا ساعات میانی روز نیز به دلیل خلوت تر بودن مجموعه، فرصت بهتری برای لذت بردن از آرامش و زیبایی های کاخ فراهم می کنند.

شکوه معماری و هنر: سفری به بخش های دیدنی کاخ گلستان

کاخ گلستان، مجموعه ای بی نظیر از عمارت ها و تالارها است که هر یک، نمایانگر دوره ای خاص از تاریخ و هنر ایران هستند. از محوطه سرسبز آن تا عمارت های باشکوه، هر گوشه از این کاخ داستانی برای روایت دارد.

مقدمه محوطه باغ گلستان: آرامشی در قلب تهران

پیش از ورود به عمارت ها، محوطه باغ گلستان خود به تنهایی یک جاذبه دیدنی است. درختان سر به فلک کشیده، حوض های فیروزه ای و فواره های آبی که فضای سبز را طراوت می بخشند، کاشی کاری های دیواری با نقوش سنتی و مدرن، همگی یک فضای دلنشین و آرامش بخش ایجاد کرده اند. این محوطه مکانی ایده آل برای عکاسی و قدم زدن است که شما را به سفری در زمان می برد.

شمس العماره: بلندترین بنای تهران در عصر قاجار

عمارت شمس العماره، که به معنای خورشید عمارت ها است، بی شک یکی از شاخص ترین و معروف ترین بناهای کاخ گلستان و نماد تهران قدیم محسوب می شود. این بنا به دستور ناصرالدین شاه قاجار پس از سفر اول او به اروپا و با هدف تماشای چشم انداز شهر از ارتفاع ساخته شد. ساخت آن در سال های ۱۲۸۱ تا ۱۲۸۳ ه.ق (۱۸۶۴-۱۸۶۶ میلادی) به طول انجامید و معماران برجسته ای چون دوستعلی خان معیرالممالک و استاد علی محمد کاشی در ساخت آن نقش داشتند.

این عمارت پنج طبقه با ارتفاع حدود ۳۵ متر، در زمان خود بلندترین بنای تهران بود و اولین بنایی در ایران محسوب می شود که در سازه و سقف آن از فلز استفاده شده است. معماری شمس العماره ترکیبی هنرمندانه از سبک های معماری ایرانی و اروپایی است. تزیینات داخلی آن شامل آینه کاری های ظریف، کاشی کاری های هفت رنگ چشم نواز با نقوش اساطیری و تاریخی، و گچ بری های استادانه است که جلوه ای بی بدیل به آن بخشیده است. این عمارت نه تنها محلی برای دیدن مناظر اطراف بود، بلکه برای برگزاری مراسم سلام های خاص، پذیرایی از مهمانان ویژه و ملاقات با سفرا نیز استفاده می شد.

ایوان تخت مرمر: یادگاری از دوران زندیه با تزئینات بی نظیر

ایوان تخت مرمر که با نام های دارالاماره یا دیوانخانه نیز شناخته می شود، یکی از قدیمی ترین بخش های باقی مانده از مجموعه گلستان است که قدمت آن به دوران کریمخان زند بازمی گردد. این ایوان که در زمان قاجار محل برگزاری دیدارهای عمومی شاه با مردم بود، با تزیینات بی نظیر خود، هر بیننده ای را مسحور می کند. گچ بری های استادانه، خاتم کاری های ظریف، سنگ تراشی های هنرمندانه، منبت کاری ها، آینه کاری ها و مشبک کاری های آن، نمونه ای عالی از هنر ایرانی است.

شاخص ترین عنصر این ایوان، تخت مرمر است که در سال ۱۲۲۱ ه.ق (۱۸۰۶ میلادی) به دستور فتحعلی شاه قاجار و با طراحی میرزابابای شیرازی (نقاش باشی) ساخته شد. این تخت عظیم از ۶۵ قطعه مرمر زرد و سفید ساخته شده و توسط حجاری های معروف اصفهانی، به سرپرستی استاد محمدابراهیم اصفهانی، تراشیده شده است. تخت مرمر بر دوش شش فرشته یا انسان و سه دیو قرار دارد که نمادگرایی عمیقی دارد و به تخت سلیمان تشبیه شده است. ابیاتی از ملک الشعرای بهار و نقوش اژدها و شیر بر روی آن، بر زیبایی و ابهت این شاهکار می افزاید.

خلوت کریم خانی: داستان دفن و انتقال استخوان ها

خلوت کریم خانی، بنایی سرپوشیده به شکل ایوانی سه دری با ستون های برافراشته و حوض مرکزی، یکی دیگر از یادگارهای دوران زندیه است که در گوشه شمال غربی کاخ گلستان قرار دارد. اهمیت تاریخی این بخش، بیشتر به رویدادهای دوران آقامحمدخان قاجار بازمی گردد.

آقامحمدخان پس از پیروزی بر لطفعلی خان زند، دستور نبش قبر کریمخان زند از شیراز و انتقال استخوان های او به تهران را صادر کرد. این استخوان ها در زیر پله های حوض جوش (کریاس) خلوت کریم خانی دفن شدند تا شاه قاجار با لگدکوب کردن آرامگاه دشمن خود، خشم و کینه دیرینه اش را تسکین دهد. در دوران ناصرالدین شاه، این مکان به محلی برای استراحت و قلیان کشیدن تبدیل شد. پس از انقلاب مشروطه و سپس در دوران پهلوی، استخوان های کریمخان زند مجدداً نبش قبر شده و به قم منتقل گشت.

امروزه، دو اثر ارزشمند در خلوت کریم خانی نگهداری می شود: سنگ قبر ناصرالدین شاه که در اوایل انقلاب اسلامی از حرم عبدالعظیم حسنی به اینجا منتقل شد و تخت مرمر فتحعلی شاه که در دوره محمدرضاشاه پهلوی به این مکان آورده شد. این آثار، به همراه داستان های پرفراز و نشیب این مکان، به اهمیت تاریخی آن می افزایند.

تالار سلام (موزه): از موزه سلطنتی تا تاج گذاری پهلوی

تالار سلام، که با نام های اتاق موزه یا تالار تاج گذاری نیز شناخته می شود، در بخش شمال غربی کاخ گلستان قرار دارد. ایده ساخت این تالار پس از سفرهای ناصرالدین شاه به اروپا و بازدید از موزه های آنجا، در ذهن او شکل گرفت. ناصرالدین شاه دستور داد تا بخشی از عمارت های قدیمی ضلع شمالی باغ تخریب شده و موزه های جدیدی در آن ساخته شود.

ساخت این تالار در سال ۱۲۹۳ ه.ق به پایان رسید، اما چیدمان اشیاء، نصب علائم و تکمیل تزئینات تا سال ۱۲۹۶ ه.ق ادامه یافت. ناصرالدین شاه به چیدمان اشیاء، به ویژه جواهرات، علاقه زیادی داشت و شخصاً در طراحی دکوراسیون موزه مشارکت می کرد. نام «تالار سلام» به دلیل برگزاری مراسم سلام های رسمی در این مکان، بر آن گذاشته شد. همچنین، مراسم تاج گذاری رضاشاه و محمدرضاشاه پهلوی نیز در همین تالار برگزار گردید که به آن نام «تالار تاج گذاری» را نیز بخشید.

موزه مخصوص: گنجینه ای از اشیاء نفیس

در حوض خانه تالار سلام، بخشی به موزه مخصوص اختصاص داده شده است. در این موزه، مجموعه ای بی نظیر از اشیاء نفیس متعلق به پادشاهان قاجار به نمایش گذاشته شده است. این اشیاء شامل هدایای پادشاهان و هنرمندان خارجی به شاهان قاجار، و همچنین آثاری است که خود شاهان خریداری کرده اند. گچ بری های این بخش به دوران پهلوی دوم بازمی گردد.

موزه نگارخانه: نمایشگاه نقاشی های قاجار

بخش دیگر حوض خانه تالار سلام، به موزه نگارخانه اختصاص دارد که در آن، تابلوهای نقاشی دوره قاجار به نمایش گذاشته شده اند. این موزه به دو بخش تقسیم می شود: بخش جنوبی که شامل آثار هنرمندانی چون میرزا بابا نقاش باشی شیرازی، اسماعیل جلایر، ابوالحسن ثانی و مهرعلی است؛ و بخش شمالی که آثار نقاشان متأخر دوره قاجار مانند محمودخان صبا، کمال الملک و آقامیرزا موسی را در خود جای داده است. این دو بخش در سال ۱۳۷۴ شمسی با یکدیگر ادغام شده و در سال ۱۳۷۶ شمسی به عنوان موزه نگارخانه آغاز به کار کردند.

تالار آینه: شاهکار کمال الملک و جلوه توهم بصری

تالار آینه، که در مجاورت تالار سلام قرار دارد، یکی از مشهورترین تالارهای کاخ گلستان است. این شهرت تا حد زیادی به نقاشی مشهور «تالار آینه و ناصرالدین شاه» اثر هنرمند بی بدیل، کمال الملک، بازمی گردد. ساخت این تالار در سال ۱۲۹۴ ه.ق آغاز شد، اما تزیینات داخلی آن تا سال ۱۲۹۹ ه.ق به طول انجامید.

ویژگی منحصر به فرد این نقاشی، توانایی کمال الملک در به تصویر کشیدن تالار به گونه ای است که بسیار وسیع تر و با شکوه تر از ابعاد فیزیکی واقعی آن به نظر می رسد. این توهم بصری هنرمندانه، نه تنها توجه بینندگان را به خود جلب می کند، بلکه عظمت و ظرافت آینه کاری های تالار را به بهترین شکل به نمایش می گذارد. جزئیات دقیق، ضربات قلموی استادانه و بازی هوشمندانه نور و انعکاس در این نقاشی، تالار آینه را به یک شاهکار هنری ماندگار تبدیل کرده است.

تالار عاج: تالاری باشکوه با نامی رازآلود

تالار عاج، یکی دیگر از بناهای باشکوه کاخ گلستان، قبل از تالارهای سلام و آینه ساخته شده است، اما تاریخ دقیق پیدایش آن به درستی مشخص نیست. زیبایی این تالار با نقاشی آبرنگ گیرا و باارزش محمودخان ملک الشعراء در سال ۱۲۸۶ ه.ق به اوج خود می رسد. این اثر هنری، نمای بیرونی تالار عاج را با سه پنجره قوسی برجسته، ایوانی با شش ستون و یک راه پله به تصویر کشیده است.

امروزه در این تالار، دو عاج فیل قابل توجه به نمایش گذاشته شده است که ممکن است دلیل نام گذاری آن باشد. برخی محققان معتقدند نام اصلی این تالار «تالار آج» بوده است که واژه ای ترکی به معنای «گرسنه» است و به کاربری تاریخی آن به عنوان سفره خانه یا محل پذیرایی اشاره دارد.

تالار ظروف: گنجینه ای از هدایای پادشاهان جهان

تالار ظروف که در سال ۱۳۴۴ شمسی (۱۹۶۵ میلادی) روی بقایای بناهای قدیمی قاجاری ساخته شد، به عنوان یک گنجینه و فضای نمایشی برای مجموعه ای فوق العاده از هدایای اهدایی به شاهان قاجار مورد استفاده قرار می گرفت. این تالار به بازدیدکنندگان این فرصت را می دهد که از ظروف نفیس و ارزشمندی که شاهد مبادلات دیپلماتیک و تعاملات فرهنگی بین ایران و کشورهای اروپایی بوده اند، شگفت زده شوند.

از جمله مهم ترین اشیاء موجود در این تالار می توان به سرویس چینی ناپلئون بناپارت، هدایای ملکه ویکتوریا (از بریتانیا)، سرویس های اهدایی امپراتور الکساندر سوم و نیکلای اول روسیه، و همچنین سرویس چینی بسیار مرغوب سِرو فرانسه اشاره کرد. این مجموعه ها، نه تنها از نظر هنری ارزشمند هستند، بلکه هر یک داستانی از روابط سیاسی و فرهنگی ایران با قدرت های جهانی در دوران قاجار را بازگو می کنند.

تالار برلیان: درخشش آینه ها و چلچراغ ها

تالار برلیان، که در ضلع شرقی تالار عاج قرار دارد، مجموعه ای از اتاق های زیبا با تزیینات خیره کننده آینه کاری و چلچراغ های دیدنی است. این تالار در اصل روی پایه های تالار بلور فتحعلی شاه ساخته شده بود. تالار بلور با گذشت زمان فرسوده شد و در دوران ناصرالدین شاه تخریب گردید. سپس، تالار برلیان با ترکیبی از مرمت ها و تزیینات جدید بر روی همان پی بنا شد.

کف تالار برلیان با سایر بخش های ساختمان هم تراز نیست، که این موضوع ناشی از تفاوت سطح پی بنای قدیمی تر است. در زمان ناصرالدین شاه، این تالار برای نگهداری هدایای پادشاهان خارجی مورد استفاده قرار می گرفت. در دوره مظفرالدین شاه مرمت های عمده ای در آن صورت گرفت و کتیبه ای سنگی شامل اشعاری درباره این مرمت ها در پیشانی عمارت نصب شد. در دوره پهلوی، تالار برلیان به محل برگزاری جشن های رسمی و مهمانی های دربار تبدیل گشت و حتی اولین مجلس شورای ملی نیز در سال ۱۳۲۴ ه.ق در همین تالار افتتاح شد.

عمارت بادگیر: پناهگاهی در گرمای تابستان

عمارت بادگیر، واقع در ضلع جنوبی کاخ گلستان، در زمان فتحعلی شاه قاجار ساخته شد، اما در دوران ناصرالدین شاه تغییرات و بازسازی های قابل توجهی را تجربه کرد و به شکل امروزی درآمد. این عمارت یکی از بناهای پرکار ارگ سلطنتی است که با گوشواره های دیدنی، دهلیزهای خنک، بالاخانه های تماشایی، ستون های مزین و ارسی های رنگارنگ، جلوه ای خاص دارد.

تزیینات داخلی عمارت بادگیر شامل آینه کاری، گچ بری، منبت کاری، مرمر و نقاشی های استادانه است. شاخص ترین بخش عمارت، تالار شاه نشین آن است که با ۹ ارسی نفیس، کف پوش معرق زردرنگ با طرح بته جقه، دو ستون گچی نقاشی شده به سبک زندیه و نقاشی های دیواری و سقفی زیبا، یک شاهکار معماری محسوب می شود. چهار بادگیر بلند این عمارت، که با کاشی های زرد، آبی و سیاه تزیین شده اند، به عنوان یک سیستم خنک کننده طبیعی عمل می کردند و هوای مطبوعی را به حوض خانه زیرین و تالارها می رساندند تا پادشاهان و درباریان در گرمای تابستان به آن پناه ببرند.

موزه عکس خانه: میراث تصویری قاجار

در زیر عمارت بادگیر و در حوض خانه آن، موزه عکس خانه قرار دارد که مجموعه ای بی نظیر از عکس ها و ابزار عکاسی دوره قاجار را به نمایش می گذارد. این موزه گواهی بر علاقه شدید ناصرالدین شاه به فن عکاسی است، زیرا او خود یکی از پیشگامان عکاسی در ایران بود. در این مجموعه، می توان عکس هایی را مشاهده کرد که توسط خود ناصرالدین شاه گرفته شده و برخی از آن ها دارای دست خط و یادداشت های شخصی او هستند.

عکس خانه کاخ گلستان، با مجموعه ای گسترده از تصاویر تاریخی، دومین مجموعه بزرگ عکس در جهان پس از مجموعه سلطنتی بریتانیا محسوب می شود و نگاهی بی نظیر به زندگی روزمره، رویدادهای درباری و چهره های عصر قاجار ارائه می دهد. حوض خانه این موزه در گذشته دارای حوضی پر از آب بود که برای جلوگیری از آسیب رطوبت به بنا، مسیر آب آن مسدود شده است.

کاخ ابیض (موزه مردم شناسی): از هدیه عثمانی تا موزه ملی

کاخ ابیض، که به معنای «کاخ سفید» است، در اواخر سلطنت ناصرالدین شاه قاجار ساخته شد. داستان ساخت آن به هدایای ارزشمند سلطان عبدالحمید عثمانی بازمی گردد که شامل مبلمان استیل لوئی شانزدهم، پرده های مخملی، مجسمه های برنزی و قالی های بافت ترکیه بود. از آنجایی که کاخ های موجود ظرفیت کافی برای نگهداری این هدایای گران بها را نداشتند، ناصرالدین شاه دستور ساخت کاخی جدید در گوشه جنوب غربی باغ گلستان را صادر کرد.

کاخ ابیض با الهام از معماری اروپایی و با استفاده از رنگ سفید در نما و مرمر رگه دار سفید در پله ها، جلوه ای متفاوت به مجموعه کاخ گلستان بخشید. تالار بزرگ این عمارت، به افتخار سلطان عبدالحمید، تالار عبدالحمید نام گرفت. این کاخ در دوران مختلف، کاربری های متفاوتی داشته است؛ از محل کار رئیس الوزرا و صدراعظم ها تا مکانی برای هنرهای زیبا و نمایشگاه ها. نهایتاً در سال ۱۳۴۷ شمسی (۱۹۶۸ میلادی) به موزه مردم شناسی تبدیل شد و امروزه یکی از غنی ترین موزه های مردم شناسی ایران با مجموعه ای از لباس های قاجار و پوشاک مناطق مختلف کشور است.

تالار الماس: قدیمی ترین بخش با آینه کاری های چشمگیر

تالار الماس، واقع در قسمت جنوبی کاخ گلستان و در کنار عمارت بادگیر، یکی از قدیمی ترین بخش های این مجموعه است که قدمت آن به دوران فتحعلی شاه قاجار می رسد. این تالار نام خود را از آینه کاری های درخشان و چشمگیر داخلی اش گرفته است. مقصنس های آینه کاری در ضلع جنوبی تالار، از بقایای معماری دوره فتحعلی شاه هستند و قدیمی ترین اجزای بنا محسوب می شوند.

هرچند فتحعلی شاه دستور ساخت این تالار را داد، اما در زمان ناصرالدین شاه تغییرات عمده ای در تزیینات و ظاهر کلی آن ایجاد شد. تالار الماس شامل اتاق های گوشواره، بالاخانه ها، پستوها و دهلیزهای متعدد است که طراحی معماری پیچیده ای را به نمایش می گذارد. همچنین، در زیر این تالار، یک استخر بزرگ وجود دارد که به سیستم خنک کننده بنا کمک می کرده است.

کتابخانه کاخ گلستان: گنجینه ای از نسخ خطی و چاپی

در مجموعه کاخ گلستان، کتابخانه سلطنتی قرار دارد که گنجینه ای ارزشمند از دانش و فرهنگ ایران است. این کتابخانه از دو بخش اصلی تشکیل شده است: کتابخانه چاپی و کتابخانه نسخ خطی. بخش نسخ خطی به فرمان فتحعلی شاه قاجار تاسیس شد و از همان ابتدا به عنوان «کتابخانه شاهنشاهی» شناخته می شد.

این کتابخانه مجموعه ای بیش از ۷۰۰۰ عنوان کتاب تاریخی، هنری و سنگی را در خود جای داده است که از این میان، حدود ۲۵۰۰ جلد آن از نظر تاریخی بسیار باارزش هستند و آن را به منبعی مهم برای پژوهشگران دوره قاجار تبدیل کرده اند. قدیمی ترین کتاب چاپی موجود در مجموعه، دیوان شمس با قدمتی حدود ۵۲ سال است، در حالی که در بخش نسخ خطی، آثاری چون مرقع گلشن، هزار و یک شب و شاهنامه بایسنقری، در کنار قرآن های نفیس متعلق به دوران فتحعلی شاه و حتی قبل تر، نگهداری می شوند. این کتابخانه به دلیل اهمیت بالای منابع، به طور اختصاصی برای دانشجویان، اساتید، نویسندگان و محققان با ارائه معرفی نامه معتبر، قابل دسترسی است.

بناهایی که دیگر وجود ندارند: گمشده های تاریخ کاخ گلستان

کاخ گلستان امروزه جلوه ای باشکوه از تاریخ ایران است، اما در گذشته، بناهای متعددی در این مجموعه وجود داشتند که به دلایل مختلف تخریب شده و اثری از آن ها باقی نمانده است. آشنایی با این بناهای گمشده، به درک عمیق تر تحولات معماری و کاربری این ارگ سلطنتی کمک می کند.

تکیه دولت: محل برگزاری تعزیه و شاهد رویدادهای سیاسی

تکیه دولت یکی از باشکوه ترین بناهای از دست رفته کاخ گلستان است که در سال ۱۲۸۴ ه.ق (۱۸۶۷ میلادی) به دستور ناصرالدین شاه و با مباشرت دوستعلی خان معیرالممالک طی پنج سال ساخته شد. این بنا با معماری هشت ضلعی منحصر به فرد خود، عمدتاً برای برگزاری مراسم تعزیه و عزاداری مذهبی به ویژه در ماه محرم مورد استفاده قرار می گرفت و تا پیش از آن، تکیه ای با این عظمت در ایران وجود نداشت. هزینه های هنگفت ساخت آن، نشان از اهمیت این بنا در دوران قاجار داشت.

تکیه دولت نه تنها یک مکان مذهبی بود، بلکه شاهد رویدادهای مهم سیاسی نیز بود. در سال ۱۳۰۴ شمسی (۱۹۲۵ میلادی)، مجلس مؤسسان در همین تکیه برگزار شد که منجر به تغییر سلطنت از قاجار به پهلوی گردید. پس از انقلاب مشروطه و ورود تفریحات و فرهنگ غربی، تکیه دولت کم کم اهمیت خود را از دست داد و سرانجام در سال ۱۳۲۵ شمسی (۱۹۴۶ میلادی) برای ساخت ساختمان بانک ملی ایران، به طور کامل تخریب شد و اثری از شکوه سابق آن باقی نماند.

عمارت خروجی: پلی میان باغ و دربار

عمارت خروجی قصری بزرگ و زیبا بود که باغ گلستان را به دو بخش تقسیم می کرد. ساخت این بنا در زمان آقامحمدخان قاجار آغاز شد و در دوران فتحعلی شاه به اتمام رسید. این عمارت دارای بخش های مختلفی از جمله اتاق موزه، صندوقخانه، تالار آینه گلستان و رختدارخانه سلطنتی بود.

عمارت خروجی به دلیل قرار گرفتن در مسیر توسعه و تغییرات کاخ، سرانجام در سال ۱۲۹۶ ه.ق (۱۸۷۹ میلادی) به دستور ناصرالدین شاه و برای ساخت موزه جدید (تالار سلام)، تخریب شد. جالب است بدانید که نام «کاخ گلستان» از تالار گلستان موجود در همین عمارت خروجی گرفته شده بود.

اندرون و خوابگاه ناصری: از حرم سرا تا وزارت دارایی

عمارت اندرون در ابتدا مجموعه ای از بناها و تالارها بود که در زمان فتحعلی شاه قاجار ساخته شده بود. این بخش، به دلیل تعداد بالای زنان حرم سرا و نیاز به فضای بیشتر، در دوران ناصرالدین شاه دستخوش تغییرات اساسی شد. ناصرالدین شاه دستور به تخریب بناهای قدیمی اندرون داد و به تقلید از کاخ دلمه باغچه در استانبول، بنای جدیدی به نام خوابگاه ناصری را در آن محل ساخت. این عمارت در دو طبقه ساخته شده و مخارج گزافی داشت.

در دوران رضاشاه پهلوی، به دلیل تغییر رویکرد حکومت و تمایل به حذف نمادهای دوران قاجار، خوابگاه ناصری نیز به دلیل ارتباطش با حرم سرای پادشاهان، تخریب شد. اراضی و ساختمان های این بخش سپس به وزارت دارایی واگذار گردید و امروزه ساختمان های وزارت دارایی در محل اندرونی سابق کاخ گلستان قرار دارند.

معابر و سردرهای قدیمی از بین رفته: تغییر چهره ارگ

در طول قرن ها، نه تنها بناهای داخلی ارگ سلطنتی، بلکه معابر و سردرهای اطراف آن نیز دستخوش تغییرات عمده ای شده اند. برخی از این تغییرات شامل تخریب دروازه های قدیمی مانند دروازه تخته پل، سردر نقاره خانه قدیم، و بازگشایی و تغییر نام خیابان هایی مانند خیابان ناصریه (ناصرخسرو امروزی) و خیابان جلیل آباد است. این تغییرات، نمای بیرونی ارگ و نحوه ارتباط آن با بافت شهری اطراف را دگرگون ساخته است. دروازه های ارگ سلطنتی برای ورود و خروج وسایل نقلیه تخریب شدند و برخی کاشی کاری های ارزشمند آن ها نیز به مکان های دیگر منتقل گشتند.

امکانات رفاهی در کاخ گلستان و جاهای دیدنی اطراف

کاخ گلستان علاوه بر جذابیت های تاریخی و هنری، امکانات رفاهی برای بازدیدکنندگان فراهم کرده و در محیطی پر جنب و جوش واقع شده که دسترسی به دیگر جاذبه ها و خدمات را آسان می کند.

درون مجموعه: آسایش در دل تاریخ

در داخل محوطه کاخ گلستان، برای رفاه حال بازدیدکنندگان امکانات زیر فراهم شده است:

• بازارچه صنایع دستی: محلی برای خرید سوغاتی و صنایع دستی ایرانی.
• چایخانه: فضایی دلنشین برای استراحت و نوشیدن چای در حین بازدید.
• عکاسی به سبک قاجار: تجربه ای منحصر به فرد برای ثبت خاطرات با لباس ها و دکوراسیون دوره قاجار.
• سرویس بهداشتی و نمازخانه: امکانات ضروری برای راحتی بازدیدکنندگان.

جاهای دیدنی نزدیک: مکمل های گردشگری

موقعیت استراتژیک کاخ گلستان در مرکز تهران، امکان بازدید از چندین جاذبه دیگر را با فاصله ای کوتاه فراهم می کند:

• بازار بزرگ تهران: با فاصله ای حدود ۳۵۰ متری، بزرگترین بازار سنتی ایران با بافت تاریخی و معماری دیدنی.
• خانه تاریخی مستوفی الممالک: با فاصله ای حدود ۶۵۰ متری، خانه ای زیبا از دوران قاجار.
• پارک شهر: با فاصله ای حدود ۷۰۰ متری، یکی از قدیمی ترین و بزرگترین پارک های تهران.
• بازار تاریخی عودلاجان: با فاصله ای حدود ۱ کیلومتری، یکی از محلات قدیمی تهران با خانه ها و بافت تاریخی.
• موزه ملی ایران و میدان مشق: مجموعه ای از موزه های مهم و یک میدان تاریخی که با کمی فاصله از کاخ گلستان قرار دارند.

هتل های نزدیک برای اقامت: انتخاب های متنوع

برای افرادی که قصد اقامت در نزدیکی کاخ گلستان را دارند، چندین هتل با فاصله کم در دسترس است:

• هتل امیرکبیر: حدود ۴۵۰ متر.
• هتل اخوت: حدود ۷۰۰ متر.
• هتل شهریار: حدود ۱.۶ کیلومتر.
• هتل بزرگ فردوسی تهران: حدود ۱.۸ کیلومتر.

رستوران ها و غذاخوری های معروف: طعم اصیل تهران

پس از یک بازدید طولانی، می توانید در رستوران های معروف و سنتی اطراف کاخ گلستان غذایی لذیذ نوش جان کنید:

• رستوران مسلم: معروف به چلوگردن و ته چین، یکی از شلوغ ترین رستوران های بازار.
• رستوران شرف الاسلامی: رستورانی قدیمی با غذاهای سنتی ایرانی.
• رستوران شمشیری: از دیگر رستوران های باسابقه در نزدیکی بازار.

تور مجازی کاخ گلستان: تجربه ای از تاریخ در خانه شما

برای افرادی که امکان بازدید حضوری از کاخ گلستان را ندارند یا می خواهند پیش از مراجعه حضوری با این مجموعه بیشتر آشنا شوند، امکان تور مجازی کاخ گلستان فراهم شده است. این تورهای مجازی با استفاده از تصاویر ۳۶۰ درجه و فناوری های نوین، به شما این امکان را می دهند که در فضای دلنشین و تاریخی کاخ قدم بزنید، از تالارهای باشکوه دیدن کنید و از جزئیات معماری و هنری آن لذت ببرید. این تجربه مجازی می تواند راهی عالی برای آشنایی اولیه یا مرور مجدد زیبایی های این میراث جهانی باشد.

جمع بندی: کاخ گلستان، دروازه ای به سوی گذشته باشکوه ایران

کاخ گلستان، بیش از یک مجموعه بنای تاریخی، دروازه ای است به سوی گذشته پرشکوه و پرفراز و نشیب ایران. این مجموعه که با ظرافت و شکوه خود در قلب تهران می درخشد، نه تنها نمادی از معماری و هنر ایرانی در طول قرون متمادی است، بلکه گواه زنده ای بر تحولات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی این سرزمین است.

از ریشه های صفوی و زندیه گرفته تا اوج شکوه قاجار و رویدادهای سرنوشت ساز پهلوی و جمهوری اسلامی، هر خشت و آینه ای در این کاخ داستانی برای روایت دارد. ثبت جهانی آن در یونسکو، مهر تاییدی است بر ارزش های بی بدیل این گنجینه، که تلفیق ماهرانه ای از سنت و مدرنیته را به نمایش می گذارد. بازدید از تالارهای مجلل، عمارت های پر تزئین و باغ های آرامش بخش آن، تجربه ای فراموش نشدنی را برای هر بازدیدکننده رقم می زند.

با معماری چشم نواز، گنجینه های هنری بی شمار و داستان های تاریخی که در هر گوشه اش نهفته است، کاخ گلستان، از زیباترین کاخ های سلطنتی تهران و یکی از مهمترین مقاصد گردشگری کشور محسوب می شود که هر ایرانی باید حداقل یک بار آن را از نزدیک ببیند.