فرماندار ابرکوه یزد از کشف شهر زیر زمینی، زیر پنج خانه در بافت تاریخی این شهر خبر داد و گفت: طبق عکس هوایی قدیمی ابرکوه و با توجه به بررسی‌های انجام‌شده، مردم در گذشته، خانه‌ها، محل سکونت و مکان‌هایی که برایشان مهم بوده را روی بستر‌های سنگی بنا می‌کردند.
“حسین حاتمی” افزود: فواصل میان این بستر‌های سنگی توسط گذشتگان به باغ تبدیل‌شده و آنان برای سهولت در دسترسی‌ها، امنیت، انتقال آب و زندگی خود، مسیر‌هایی را در زیر این بخش‌های سنگی پیش‌بینی کرده بودند.
وی خاطرنشان کرد: همچنین وجود اتاقک‌های سنگی کوچک در خانه‌های تاریخی ابرکوه که در زیر بستر سنگی قرار داشته، نشان‌دهنده کارایی خاص آنها درگذشته بوده و لذا بررسی و تحقیقات در این خصوص آغاز و منجر به کشف یک سکونتگاه زیرزمینی شده است.
وی اظهارکرد: با توجه به احتمالاتی که مبنی بر وجود نمونه‌های بیشتری از این مجموعه زیرزمینی در سایر محلات و شاید در تمام بافت تاریخی ابرکوه وجود دارد، همچنان تحقیقات ادامه داشته و اکنون منجر به کشف آبراهه‌ای زیبا از سنگ‌های تراشیده شده است.
فرماندار ابرکوه با اشاره به اینکه سنگ‌های بکار رفته در ساخت این آبراهه از نوع سنگ‌های بکار رفته در بنا‌های قاجاری شهرستان است، یادآور شد: با توجه به اهمیت موضوع، این پروژه باستان‌شناسی هنوز هم ادامه دارد.
حاتمی اضافه کرد: مردم قدیم ابرکوه در زمان حفر مسیر‌های انتقال آب، در خانه‌هایی که بر سر راه این تونل‌ها قرار داشت، پله‌هایی برای دسترسی به این مسیر‌ها می‌ساختند تا ضمن کنترل و مدیریت روند انتقال آب، خودشان هم بتوانند از آب قنات استفاده کنند.
وی خاطرنشان کرد: گذر آب از این راهرو‌ها که در زیر بستر سنگی شهر قرار داشت، در فصول گرم سال فضایی خنک و پر از آرامش را فراهم می‌کرد که به نظر می‌رسد همین موضوع باعث شد رفته‌رفته ایجاد هُلُرهایی (سالن‌هایی) بزرگ با طاقچه‌هایی در اطراف آن به این مجموعه زیرزمینی اضافه شود تا مردمان دیار کویری ابرکوه بتوانند به عنوان استراحتگاه و شاید هم محلی برای سکونت در روز‌های داغ تابستان، از آن استفاده کنند.
وی ادامه داد: گفته می‌شود کاربرد دیگر این مجموعه زیرزمینی مخفیگاه و یا پناهگاه در زمان وقوع جنگ و یا حمله بیگانگان بوده است.
حاتمی با بیان اینکه بررسی‌ها نشان می‌دهد حدود ۶۰ هکتار از مجموع ۱۷۰ هکتار بافت تاریخی شهر ابرکوه، به این کانال‌ها اختصاص دارد تصریح کرد: بعد از خشک شدن برخی از قنات‌ها، ساخت‌وساز‌های متعددی در سطح شهر انجام شده که فاضلاب‌های آنها در این مسیر‌های زیرزمینی قرار داده شده و متأسفانه به همین علت، امکان بازگشایی تمام مسیر وجود ندارد و در حال حاضر تنها بخشی از آن حفاری شده است.
تاکنون ۴۰۰ اثر تاریخی در شهرستان ابرکوه شناسایی شده که از این تعداد ۱۴۷ اثر تاریخی و طبیعی در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده و از این تعداد ۱۲۹ اثر غیرمنقول و ۱۲ اثر ناملموس است.
شهرستان ابرکوه دارای ۲ بخش مرکزی و بهمن و ۲ شهر ابرکوه و مهردشت و دارای چهار دهستان و ۳۵ روستا با ۶۰ هزار نفر جمعیت است در۱۴۰ کیلومتری جنوب غربی شهر یزد قرار دارد.