شرایط گرفتن سرپرستی بچه از بهزیستی

برای گرفتن سرپرستی بچه از بهزیستی، متقاضیان باید واجد شرایط عمومی نظیر تابعیت ایرانی، صلاحیت اخلاقی، سلامت جسمی و روانی، تمکن مالی و عدم سوءپیشینه باشند. علاوه بر این، شرایط اختصاصی برای زوجین بدون فرزند (مانند گذشت ۵ سال از ازدواج)، زنان مجرد بالای ۳۰ سال (برای فرزند دختر) و زوجین دارای فرزند نیز وجود دارد که فرآیند آن از طریق سامانه ملی فرزندخواندگی بهزیستی پیگیری می شود.

فرزندخواندگی، اقدامی والای انسانی و اجتماعی است که به کودکان نیازمند، فرصت برخورداری از آغوش گرم خانواده و آینده ای روشن تر را می بخشد. سازمان بهزیستی کشور به عنوان متولی اصلی این امر، با تدوین قوانین و مقررات مدون و شفاف، تلاش می کند تا بهترین بستر را برای پیوند کودکان بی سرپرست و بدسرپرست با خانواده های واجد شرایط فراهم آورد. این فرآیند، نه تنها بر زندگی کودکان تأثیر عمیقی دارد، بلکه مسیر زندگی خانواده های متقاضی را نیز متحول می سازد. در این مقاله، به تفصیل به بررسی ابعاد مختلف سرپرستی کودکان از سازمان بهزیستی خواهیم پرداخت و تمامی شرایط و مراحل قانونی آن را بر اساس آخرین به روزرسانی ها، از جمله وضعیت در سال ۱۴۰۴، تشریح خواهیم کرد تا متقاضیان با آگاهی کامل گام در این مسیر بگذارند.

مفهوم فرزندخواندگی و جایگاه قانونی آن

فرزندخواندگی رابطه ای حقوقی است که میان فرد یا زوجین متقاضی با کودکی که از والدین زیستی خود محروم است یا شرایط نگهداری از سوی آن ها را ندارد، برقرار می شود. این رابطه، با هدف ایجاد کانون خانواده برای کودک و اعطای حقوق و تکالیف والدین به سرپرست قانونی، تحت نظارت مراجع قضایی و سازمان بهزیستی کشور شکل می گیرد.

تفاوت سرپرستی و کفالت

مفهوم سرپرستی با کفالت یا حضانت موقت تفاوت های بنیادین دارد. در فرزندخواندگی، کودک به طور دائم و با حکم قطعی دادگاه، تحت سرپرستی خانواده ای قرار می گیرد و از بسیاری جهات، حقوق و تکالیف مشابه فرزند زیستی را پیدا می کند. این در حالی است که کفالت یا حضانت موقت، معمولاً برای مدت زمان مشخصی و با هدف حمایت موقت از کودک صورت می پذیرد و رابطه حقوقی دائمی و جامع فرزندخواندگی را ایجاد نمی کند. این تمایز در قوانین حمایتی، به ویژه قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بدسرپرست، به وضوح تبیین شده است.

قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بدسرپرست

قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بدسرپرست، مصوب سال ۱۳۹۲، چارچوب قانونی اصلی برای فرآیند فرزندخواندگی در ایران است. این قانون با هدف تأمین منافع عالیه کودک، شرایط و مراحل واگذاری سرپرستی را به طور دقیق مشخص کرده است. بر اساس این قانون، کودکان واجد شرایط واگذاری، شامل کودکانی هستند که والدین آن ها در دسترس نیستند (بی سرپرست) یا صلاحیت لازم برای نگهداری از فرزند خود را ندارند (بدسرپرست) و این امر با تأیید مراجع قضایی صورت می گیرد. این قانون، با تعیین اولویت ها و الزامات دقیق، سعی در حفاظت از حقوق بنیادین کودکان دارد.

شرایط عمومی و اختصاصی متقاضیان سرپرستی (فرزندخواندگی) از بهزیستی در سال ۱۴۰۴

پذیرش سرپرستی یک کودک، مسئولیت بزرگی است که نیازمند احراز صلاحیت های متعدد از سوی متقاضیان است. سازمان بهزیستی و مراجع قضایی، با دقت تمامی جوانب را بررسی می کنند تا از قرار گرفتن کودک در بهترین محیط ممکن اطمینان حاصل شود. این شرایط به دو دسته عمومی و اختصاصی تقسیم می شوند.

شرایط عمومی برای تمامی متقاضیان فرزندخواندگی

این شرایط، پایه و اساس صلاحیت هر متقاضی برای پذیرش فرزندخوانده را تشکیل می دهند و عدم احراز هر یک از آن ها می تواند منجر به رد درخواست شود:

• تابعیت ایرانی: متقاضیان باید دارای تابعیت جمهوری اسلامی ایران باشند.
• اعتقاد به یکی از ادیان رسمی کشور: متقاضیان باید به یکی از ادیان رسمی شناخته شده در قانون اساسی اعتقاد داشته باشند.
• صلاحیت اخلاقی و عدم سوءپیشینه کیفری: برخورداری از اخلاق حسنه و نداشتن هرگونه سابقه کیفری که موجب محرومیت های اجتماعی شود، از شروط ضروری است. این موضوع از طریق استعلام های مراجع ذی صلاح بررسی می گردد.
• سلامت جسم و روان، عدم اعتیاد و عدم ابتلا به بیماری های واگیر یا صعب العلاج: متقاضیان باید از سلامت کامل جسمی و روانی برخوردار باشند و به هیچ گونه بیماری واگیردار، صعب العلاج یا اعتیاد به مواد مخدر، روان گردان و الکل مبتلا نباشند. این موارد از طریق معاینات پزشکی، آزمایش های مربوطه و گواهی پزشکی قانونی تأیید می شود.
• تمکن مالی و توانایی اداره زندگی کودک: متقاضیان باید توانایی مالی لازم برای تأمین هزینه های زندگی، تحصیل و رشد کودک را داشته باشند. این تمکن مالی باید از طریق مدارک شغلی، فیش حقوقی، پروانه کسب یا سند مالکیت اثبات شود.
• داشتن بیمه پایه اجتماعی برای کودک: یکی از تعهدات مهم، اقدام برای تحت پوشش قرار دادن کودک تحت بیمه پایه اجتماعی است تا از خدمات درمانی و حمایتی لازم برخوردار شود.
• گذراندن دوره های مشاوره و تأیید روان شناس: تمامی متقاضیان ملزم به شرکت در جلسات مشاوره فرزندپذیری و اخذ تأییدیه از روان شناس معتمد سازمان بهزیستی هستند. این جلسات به ارزیابی آمادگی روانی و سازگاری خانواده با شرایط فرزندخواندگی می پردازد.

«صلاحیت خانواده فرزندپذیر، تنها شامل تمکن مالی نمی شود، بلکه شرایط فرهنگی، اجتماعی و به ویژه سلامت روانی خانواده متقاضی نیز از اهمیت حیاتی برخوردار است؛ زیرا این کودکان امانتی هستند که باید به بهترین آغوش سپرده شوند.»

اولویت ها و شرایط اختصاصی بر اساس نوع خانواده در سال ۱۴۰۴

علاوه بر شرایط عمومی، قانون برای گروه های مختلف متقاضیان، اولویت ها و شرایط اختصاصی را نیز در نظر گرفته است:

اولویت اول: زوجین بدون فرزند

این گروه در بالاترین اولویت برای سرپرستی کودکان قرار دارند. شرایط اختصاصی آن ها شامل موارد زیر است:

• گذشت حداقل ۵ سال از ازدواج: زوجین باید حداقل ۵ سال از تاریخ ازدواج دائم آن ها گذشته باشد و صاحب فرزند نشده باشند.
• گواهی پزشکی قانونی برای عدم توانایی فرزندآوری: در صورت عدم فرزندآوری پس از ۵ سال، ارائه گواهی از پزشکی قانونی مبنی بر عدم توانایی برای فرزندآوری الزامی است. این گواهی به تسریع در فرآیند کمک می کند.
• حداقل سن یکی از زوجین بالای ۳۰ سال: حداقل سن یکی از زوجین متقاضی باید ۳۰ سال تمام باشد.
• دائمی بودن عقد ازدواج: عقد ازدواج باید به صورت دائم ثبت شده باشد.

اولویت دوم: زنان و دختران بدون شوهر (مجرد)

زنان مجرد با شرایط خاص، می توانند متقاضی سرپرستی فرزند شوند:

• حداقل سن ۳۰ سال: متقاضی باید حداقل ۳۰ سال تمام داشته باشد.
• شرایط خاص برای پذیرش فرزند دختر: این گروه از متقاضیان، تنها می توانند سرپرستی فرزند دختر را بر عهده بگیرند، مگر در موارد استثنایی خویشاوندی (مانند خواهرزاده، برادرزاده یا نوه خود).
• شرط نداشتن فرزند زیستی: متقاضی نباید فرزند زیستی داشته باشد، مگر در موارد استثنایی خویشاوندی که در بالا ذکر شد.
• داشتن منزل مسکونی مستقل: متقاضی باید دارای منزل مسکونی مستقل باشد، اعم از ملکی یا استیجاری. در صورت زندگی با اعضای خانواده و نداشتن منزل مستقل، درخواست مشروط به بررسی امکانات رفاهی و وضعیت خانواده متقاضی خواهد بود.

اولویت سوم: زوجین دارای فرزند

زوجینی که پیش از این صاحب فرزند بوده اند نیز در اولویت سوم قرار می گیرند:

• دائمی بودن عقد ازدواج: عقد ازدواج باید دائم باشد.
• رعایت تناسب سنی: باید تناسب سنی معقولی بین فرزندخوانده و فرزندان زیستی خانواده وجود داشته باشد.
• محدودیت تعداد فرزندان زیستی: در صورتی که زوجین دارای بیش از سه فرزند زیستی باشند که با آن ها زندگی می کنند، معمولاً تنها پذیرش سرپرستی یک کودک دیگر امکان پذیر است، مگر در مواردی که کودکان مورد درخواست، خواهر و برادر باشند.

چه کسانی نمی توانند فرزندخوانده بگیرند؟

برخی شرایط می توانند مانع از پذیرش درخواست سرپرستی شوند. این موارد شامل افرادی است که صلاحیت های عمومی ذکر شده را احراز نکنند، مانند:

• افراد فاقد تابعیت ایرانی.
• افرادی که اعتقاد به ادیان رسمی کشور ندارند.
• دارندگان سوءپیشینه کیفری موثر.
• افراد مبتلا به بیماری های صعب العلاج، واگیردار یا اعتیاد.
• افراد فاقد تمکن مالی کافی برای تأمین آتیه کودک.
• افرادی که در ارزیابی های روان شناختی، صلاحیت لازم برای تربیت و نگهداری کودک را احراز نکنند.
• افرادی که در طول دوره آزمایشی، عملکرد مناسبی از خود نشان ندهند و نظارت های بهزیستی تأییدی بر ادامه سرپرستی آن ها نباشد.

مراحل گام به گام ثبت نام و گرفتن سرپرستی بچه از بهزیستی

فرآیند درخواست سرپرستی کودک از سازمان بهزیستی، شامل مراحل مشخص و گام به گام است که متقاضیان باید آن ها را با دقت طی کنند. این مراحل برای سال ۱۴۰۴ نیز به صورت الکترونیکی و حضوری دنبال می شود تا شفافیت و کارایی لازم حفظ گردد.

ثبت نام اولیه در سامانه ملی فرزندخواندگی (adoption.behzisti.net)

اولین گام برای متقاضیان، مراجعه به سامانه ملی فرزندخواندگی سازمان بهزیستی به آدرس adoption.behzisti.net است. این سامانه، نقطه ورود به فرآیند فرزندخواندگی و ثبت درخواست اولیه محسوب می شود.

1. راهنمای ثبت نام آنلاین: متقاضیان باید با مراجعه به سامانه، فرم های ثبت نام را با دقت تکمیل کرده و اطلاعات شخصی، خانوادگی، تحصیلی، شغلی و مالی خود را وارد کنند. تأکید می شود که اطلاعات باید صحیح و با مدارک موجود تطابق داشته باشد.
2. نکات مهم هنگام تکمیل فرم ها و انتخاب نوع خانواده: در این مرحله، نوع خانواده (زوجین بدون فرزند، زنان مجرد، زوجین دارای فرزند) باید به درستی انتخاب شود، زیرا این انتخاب بر اولویت بندی و شرایط اختصاصی بعدی تأثیرگذار است. پس از تکمیل اطلاعات، یک کد پیگیری برای متقاضی صادر می شود که باید جهت پیگیری های آتی آن را نگهداری کند.

آماده سازی و بارگذاری مدارک لازم

پس از ثبت نام اولیه، نوبت به آماده سازی و بارگذاری مدارک مورد نیاز می رسد. این مدارک باید به صورت خوانا و با کیفیت مطلوب اسکن و در سامانه بارگذاری شوند. پس از اعلام بهزیستی، اصل مدارک باید در یکی از دفاتر اسناد رسمی برابر اصل گردند.

لیست کامل و دقیق مدارک مورد نیاز

• تصویر کلیه صفحات شناسنامه ایرانی متقاضیان.
• تصویر کارت ملی متقاضیان.
• تصویر کارت پایان خدمت یا کارت معافیت از خدمت (برای آقایان متقاضی).
• تصویر سند ازدواج دائم زوجین متقاضی.
• تصویر آخرین مدرک تحصیلی متقاضیان.
• تصویر سند مالکیت یا مبایعه نامه منزل یا اجاره نامه (برای اثبات محل سکونت مستقل).
• اصل یا تصویر گواهی اشتغال به کار یا تعیین میزان تقریبی درآمد متقاضیان (مانند حکم کارگزینی، فیش حقوقی، پروانه کسب و …).
• تصویر مدارک بیمه پایه اجتماعی متقاضیان.
• اصل گواهی پزشک متخصص زنان و زایمان مبنی بر عدم امکان بچه دار شدن (برای زوجین فاقد فرزندی که پنج سال از ازدواج آنان گذشته باشد و بخواهند از اولویت اول برخوردار شوند. متعاقباً متقاضیان مذکور در این خصوص باید از پزشکی قانونی نیز گواهی دریافت کنند).

«دقت در تکمیل فرم ها و بارگذاری صحیح و کامل مدارک، از بروز تأخیرهای ناخواسته در فرآیند فرزندخواندگی جلوگیری می کند و گامی مهم در پیشبرد موفقیت آمیز پرونده محسوب می شود.»

مصاحبه مددکاری اولیه و بازدید منزل

پس از تأیید اولیه مدارک، کارشناسان سازمان بهزیستی با متقاضیان تماس گرفته و برای مصاحبه مددکاری اولیه دعوت به عمل می آورند. در این مرحله، یک مددکار اجتماعی به منزل متقاضیان مراجعه کرده و گزارش کاملی از وضعیت اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، اخلاقی و مذهبی خانواده تهیه می کند. این بازدیدها به منظور ارزیابی دقیق محیطی که کودک قرار است در آن رشد کند، ضروری است.

ارزیابی روانشناختی و اخذ گواهی های لازم

صلاحیت های روانی و سلامت شخصیت متقاضیان از اهمیت ویژه ای برخوردار است. در این مرحله، متقاضیان باید به روان شناس معتمد سازمان بهزیستی مراجعه کرده و تأییدیه وی را اخذ کنند. همچنین، گواهی های عدم اعتیاد (از طریق آزمایش های مربوطه) و عدم سوءپیشینه کیفری (از طریق مراجع قضایی) نیز در این مرحله اخذ و به پرونده اضافه می شود. تمامی این موارد تضمین کننده سلامت و امنیت روانی کودک در خانواده جدید است.

معرفی کودک و دیدارهای اولیه

پس از احراز تمامی صلاحیت ها و تأیید نهایی، بهزیستی کودکی را که واجد شرایط واگذاری است، به خانواده متقاضی معرفی می کند. این معرفی بر اساس اولویت بندی ها، سن، جنسیت و سایر نیازهای کودک و ترجیحات خانواده صورت می گیرد.

• فرآیند معرفی کودک واجد شرایط: بهزیستی تلاش می کند تا بهترین تطابق ممکن را بین کودک و خانواده از نظر فرهنگی، اجتماعی و نیازهای متقابل ایجاد کند.
• اهمیت تعامل و پذیرش متقابل: دیدارهایی بین متقاضیان و کودک انجام می شود تا پذیرش و تعامل مناسب بین طرفین مورد ارزیابی قرار گیرد. این دوره بسیار حساس و مهم است.
• پیشنهاد تا ۳ کودک در صورت عدم تعامل: در صورتی که به هر دلیلی تعامل مناسبی بین کودک و خانواده در معرفی اول برقرار نشود، بهزیستی این امکان را فراهم می آورد که تا سه کودک دیگر نیز به خانواده پیشنهاد شود.

صدور حکم سرپرستی (آزمایشی و قطعی)

پس از تأیید تعامل و پذیرش متقابل، دادگاه حکم سرپرستی آزمایشی را صادر می کند. این حکم، یک دوره نظارتی را برای بهزیستی ایجاد می کند تا از سازگاری کودک در محیط جدید و عملکرد صحیح خانواده اطمینان حاصل شود.

• مدت دوره ۶ ماهه آزمایشی و نظارت بهزیستی: این دوره معمولاً شش ماه به طول می انجامد و در طی آن، مددکاران بهزیستی به صورت منظم با خانواده در ارتباط هستند و وضعیت کودک را پایش می کنند.
• تبدیل حکم به سرپرستی دائم: در صورت تأیید کارشناسان بهزیستی مبنی بر موفقیت آمیز بودن دوره آزمایشی و فراهم بودن شرایط مطلوب برای کودک، دادگاه حکم سرپرستی قطعی و دائم را صادر می کند. با صدور این حکم، کودک به طور کامل تحت سرپرستی خانواده قرار می گیرد.

پاسخ به ابهامات و سوالات رایج متقاضیان فرزندخواندگی

فرآیند سرپرستی کودک از بهزیستی، همواره با سوالات و ابهامات متعددی برای متقاضیان همراه است. در این بخش به برخی از مهم ترین و رایج ترین این پرسش ها پاسخ داده می شود تا مسیر برای خانواده ها روشن تر گردد.

چرا با وجود تعداد زیاد کودکان، فرآیند فرزندخواندگی طولانی است؟

این یک تصور رایج است که تعداد کودکان در مراکز بهزیستی بسیار زیاد و فرآیند واگذاری آن ها بسیار کند است. دلایل این موضوع چندوجهی است:

• نقص در تعریف کودک بی سرپرست واجد شرایط واگذاری از نظر قضایی: تمامی کودکانی که در مراکز بهزیستی نگهداری می شوند، لزوماً شرایط واگذاری دائم را ندارند. بسیاری از آن ها بدسرپرست هستند و والدین زیستی آن ها از نظر قانونی امکان بازپس گیری فرزندشان را دارند. فرآیند سلب حضانت از والدین و احراز شرایط واگذاری قانونی زمان بر است.
• دقت در احراز صلاحیت خانواده ها: سازمان بهزیستی و مراجع قضایی وظیفه دارند بهترین خانواده را برای کودک انتخاب کنند. این امر نیازمند بررسی دقیق صلاحیت های اخلاقی، مالی، روانی و اجتماعی متقاضیان است که زمان زیادی به خود اختصاص می دهد.
• اولویت متقاضیان برای نوزاد دختر سالم: آمار نشان می دهد که بخش عمده ای از متقاضیان (حدود ۹۰ تا ۹۹ درصد) تمایل به پذیرش نوزاد دختر سالم دارند. این در حالی است که توزیع سنی و جنسیتی کودکان در بهزیستی حدوداً ۵۰ درصد دختر و ۵۰ درصد پسر است و تعداد زیادی از کودکان نیز در سنین بالاتر یا با نیازهای ویژه هستند. این عدم تطابق بین عرضه و تقاضا، موجب طولانی شدن صف انتظار برای گروه خاصی از کودکان می شود.

مدت زمان عادی گرفتن فرزند از بهزیستی چقدر است؟

مدت زمان انتظار برای گرفتن فرزند از بهزیستی، متغیر و به عوامل متعددی بستگی دارد:

• وجود کودک واجد شرایط: اصلی ترین عامل، وجود کودکی است که از نظر قضایی، شرایط واگذاری را داشته باشد. این امر خارج از کنترل مستقیم بهزیستی است.
• عوامل مؤثر بر کاهش/افزایش زمان انتظار: اگر متقاضیان تمایل به پذیرش کودکان با سن بالاتر (به ویژه پسران) یا کودکانی با نیازهای ویژه (معلولیت یا بیماری خاص) داشته باشند، زمان انتظار به طور قابل توجهی کاهش می یابد و ممکن است فرآیند زیر شش ماه نیز به نتیجه برسد. در مقابل، تقاضا برای نوزادان دختر سالم، صف انتظار را بسیار طولانی می کند و ممکن است سال ها به طول بیانجامد.

آیا پارتی بازی در فرآیند فرزندخواندگی تأثیر دارد؟

با راه اندازی سامانه ملی فرزندخواندگی (adoption.behzisti.net) و الکترونیکی شدن بخش عمده ای از فرآیند، شفافیت در این حوزه به شدت افزایش یافته است. این سامانه امکان ارزیابی و رصد پرونده ها را در سطح کشوری فراهم کرده و درصد خطای انسانی و احتمال تخلف را به حداقل رسانده است. ممکن است برخی خانواده ها به دلیل تفاوت در شرایط پرونده های مختلف، تصوراتی مبنی بر پارتی بازی داشته باشند؛ اما باید توجه داشت که هر پرونده ای ویژگی های خاص خود را دارد و اولویت بندی ها بر اساس معیارهای قانونی و مصالح کودک صورت می گیرد. در صورت مشاهده هرگونه مورد مشکوک، متقاضیان می توانند از طریق سامانه دیدبان سازمان بهزیستی با شماره ۱۴۸۲ این موارد را به ستاد کشوری گزارش دهند.

آیا برای فرزندخواندگی باید ملک به نام کودک زد؟ (ماده ۱۴ قانون)

بر اساس ماده ۱۴ قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بدسرپرست، دادگاه در صورتی حکم سرپرستی را صادر می کند که درخواست کننده سرپرستی، بخشی از اموال یا حقوق خود را به کودک یا نوجوان تحت سرپرستی تملیک کند. دلیل این ماده قانونی این است که فرزندخوانده، از سرپرستان خود ارث نمی برد. از این رو، قانونگذار با این شرط تلاش کرده تا آینده مالی کودک را تضمین کند.

با این حال، این قانون دارای تبصره هایی است:

• تشخیص نوع و میزان مال: نوع و میزان مال یا حقوقی که باید تملیک شود، با تشخیص دادگاه است.
• تعهد کتبی به تملیک در آینده: در مواردی که دادگاه تشخیص دهد اخذ تضمین عینی (تملیک فوری) ممکن یا به مصلحت نیست، می تواند دستور اخذ تعهد کتبی به تملیک بخشی از اموال یا حقوق در آینده را صادر کند.
• اختیار قاضی در تشخیص مصلحت: یک تبصره مهم دیگر این است که اگر دادگاه تشخیص دهد اعطای سرپرستی بدون اجرای مفاد این ماده به مصلحت کودک یا نوجوان باشد، می تواند بدون این شرط نیز حکم سرپرستی را صادر کند. این تبصره منعکس کننده اصل مصالح عالیه کودک است.

بحث محرمیت در فرزندخواندگی چگونه است؟

از آنجایی که فرزندخوانده از نظر شرعی، فرزند حقیقی خانواده محسوب نمی شود، بحث محرمیت یکی از نگرانی های اصلی خانواده ها است. در این زمینه، راه حل های شرعی متعددی وجود دارد که خانواده ها می توانند بر اساس احکام مرجع تقلید خود، یکی از آن ها را انتخاب و اجرا کنند. رایج ترین راه حل ها شامل شیردهی مادرخوانده به فرزندخوانده (اگر شرایط شرعی آن مهیا باشد) یا صیغه محرمیت میان سرپرست و فرزندخوانده، برای ایجاد محرمیت شرعی است. سازمان بهزیستی و مشاوران مذهبی می توانند در این خصوص راهنمایی های لازم را ارائه دهند.

آمار کودکان در بهزیستی (سنی و جنسیتی) و فرصت های بیشتر برای پذیرش

همانطور که پیشتر اشاره شد، آمار کودکان در مراکز بهزیستی از نظر جنسیتی تقریباً ۵۰ به ۵۰ است، اما تقاضا برای نوزادان دختر سالم بسیار بالا است. این عدم توازن باعث می شود که بسیاری از پسران و کودکان در سنین بالاتر، یا کودکانی با نیازهای ویژه، مدت زمان طولانی تری را در مراکز شبه خانواده سپری کنند. در سال های اخیر، حدود ۸۰ درصد فرزندخواندگی ها در محدوده سنی ۰ تا ۳ سال انجام شده است و تقاضا برای کودکان بالای سه سال بسیار کمتر است.

پذیرش سرپرستی پسران، کودکان در سنین بالاتر، یا کودکانی با معلولیت یا بیماری خاص، می تواند به کاهش زمان انتظار کمک شایانی کند. این اقدام نه تنها به برطرف شدن نیاز این کودکان کمک می کند، بلکه نشان دهنده فرهنگ غنی و نوعدوستی جامعه ایران است. آمارها نشان می دهند که تمایل به پذیرش کودکان با نیازهای ویژه در سال های اخیر رو به افزایش بوده که بسیار امیدبخش است.

آیا روند فرزندخواندگی سخت تر شده است؟

این دیدگاه که روند فرزندخواندگی سخت تر شده، دقیق نیست؛ بلکه قانونمندتر و دقیق تر شده است. هدف از این سختگیری ها، تضمین آینده ای امن و باثبات برای کودک است. در گذشته ممکن بود برخی بررسی ها به درستی صورت نگیرد که منجر به آسیب های روحی شدید به کودک در صورت فسخ فرزندخواندگی می شد. اکنون، با بررسی های جامع تر و پافشاری بر حفظ حقوق کودک (مانند عدم جدایی خواهر و برادرها)، از تکرار چنین لطماتی جلوگیری می شود. متقاضیان باید به این نکته توجه داشته باشند که مسئولیت سازمان بهزیستی، انتخاب بهترین و مناسب ترین خانواده برای هر کودک است.

هزینه ثبت نام و فرآیند فرزندخواندگی چقدر است؟

ثبت نام اولیه در سامانه ملی فرزندخواندگی بهزیستی کاملاً رایگان است و هیچ هزینه ای بابت ثبت درخواست دریافت نمی شود. با این حال، متقاضیان باید هزینه های جانبی مانند آزمایش های پزشکی، گواهی های لازم، هزینه های مربوط به مشاوره های روان شناختی (در صورت لزوم)، و در نهایت، هزینه های جاری زندگی و نگهداری از کودک، شامل بیمه و تأمین آتیه (مانند تملیک اموال) را در نظر بگیرند. این هزینه ها بسته به شرایط فردی و نیازهای کودک متفاوت خواهد بود.

چگونه واقعیت فرزندخواندگی را به کودک بگوییم؟

پنهان نگه داشتن واقعیت فرزندخواندگی از کودک، می تواند در سنین بالاتر آسیب های روحی و روانی جدی به او وارد کند. متخصصان و مشاوران بهزیستی تأکید دارند که این حقیقت باید از سنین پایین و به تدریج و با زبانی متناسب با درک کودک به او گفته شود. جلسات مشاوره فرزندپذیری، خانواده ها را در این زمینه یاری می کند تا با روش های صحیح و حمایتی، این موضوع را با فرزندخوانده خود در میان بگذارند. صداقت و شفافیت در این زمینه، به شکل گیری یک رابطه اعتمادبخش و پایدار کمک شایانی می کند.

نحوه برخورد اطرافیان با خانواده های فرزندپذیر و فرهنگ سازی لازم

یکی از چالش هایی که خانواده های فرزندپذیر با آن روبرو هستند، نحوه برخورد و پرسش های اطرافیان است. سازمان بهزیستی توصیه می کند که خانواده های متقاضی، از ابتدای فرآیند، اقوام و دوستان نزدیک خود را در جریان این اقدام قرار دهند. این امر به ایجاد آمادگی ذهنی در اطرافیان و دریافت حمایت های لازم کمک می کند. فرهنگ جامعه نیز به تدریج در حال تغییر است و نگاه ترحم آمیز یا کنجکاوی های بی جا نسبت به گذشته کاهش یافته است. با این حال، فرهنگ سازی مستمر از طریق رسانه ها، فیلم ها و سریال ها، می تواند در نهادینه کردن پذیرش فرزندخواندگی به عنوان یک امر طبیعی و پسندیده در جامعه مؤثر باشد.

پیگیری درخواست فرزندخواندگی

متقاضیان پس از ثبت نام اولیه در سامانه ملی فرزندخواندگی، می توانند روند پرونده خود را به صورت آنلاین پیگیری کنند. این سامانه امکان مشاهده آخرین وضعیت درخواست، مدارک مورد نیاز و مراحل طی شده را فراهم می آورد. برای پیگیری، کافی است با استفاده از شماره همراه و رمز عبور (یا کد پیگیری اولیه) وارد بخش «پیگیری پرونده» در سامانه adoption.behzisti.net شوید. این قابلیت، شفافیت و دسترسی آسان به اطلاعات پرونده را برای متقاضیان تضمین می کند.

نکات مهم و توصیه های پایانی

فرآیند سرپرستی کودک از بهزیستی، مسیری پرفراز و نشیب اما سرشار از مهر و امید است. موفقیت در این مسیر، نیازمند توجه به نکات کلیدی و رعایت اصول اخلاقی و قانونی است:

• صبر و حوصله: این فرآیند ممکن است طولانی باشد. حفظ صبر و حوصله، کلید موفقیت در تمامی مراحل است.
• صداقت و شفافیت: با کارشناسان بهزیستی و مددکاران اجتماعی، کاملاً صادق و شفاف باشید. ارائه اطلاعات دقیق به آن ها، به تسریع و صحت فرآیند کمک می کند.
• اهمیت مشاوره و آموزش های قبل و بعد از فرزندپذیری: در تمامی جلسات مشاوره شرکت کنید و آموزش های لازم را جدی بگیرید. این مشاوره ها، شما را برای چالش های احتمالی آماده می سازد و به یک پارچگی خانواده کمک می کند.
• تمرکز بر منافع کودک: همواره منافع عالیه کودک را در اولویت قرار دهید. این کودکان به آغوشی امن، پایدار و پر از عشق نیاز دارند.
• گزارش موارد کودکان رها شده یا در معرض خطر: در صورت مشاهده کودکانی که بی سرپرست رها شده اند یا در معرض خطر بدسرپرستی قرار دارند، حتماً با شماره ۱۲۳ (اورژانس اجتماعی) تماس بگیرید. این اقدام، گامی مهم در حمایت از حقوق کودکان و نجات آن ها از آسیب ها است.

پذیرش سرپرستی یک کودک، نه تنها به او زندگی دوباره می بخشد، بلکه خانواده شما را نیز با عشقی بی بدیل و مسئولیت پذیری عمیق تر، غنی تر می سازد. با آگاهی و تعهد به قوانین و راهنمایی های سازمان بهزیستی، می توانید آغوشی امن و آینده ای روشن برای فرشته های کوچک مهیا کنید.

سوالات متداول

چه کسانی در اولویت سرپرستی کودکان از بهزیستی هستند؟

اولویت اول با زوجین بدون فرزند است که حداقل ۵ سال از ازدواجشان گذشته و حداقل یکی از آن ها بالای ۳۰ سال باشد. اولویت دوم با زنان مجرد بالای ۳۰ سال (برای فرزند دختر) و اولویت سوم با زوجین دارای فرزند است.

آیا برای فرزندخواندگی باید بخشی از اموال را به نام کودک زد؟

بله، طبق ماده ۱۴ قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بدسرپرست، متقاضیان باید بخشی از اموال یا حقوق خود را به کودک تملیک کنند یا متعهد به تملیک در آینده شوند. البته دادگاه با تشخیص مصلحت کودک می تواند از این شرط صرف نظر کند.

مدت زمان انتظار برای گرفتن فرزند از بهزیستی چقدر است؟

این زمان متغیر است. اگر متقاضی پذیرش کودکان با سن بالاتر (به ویژه پسر) یا کودکان با نیازهای ویژه باشید، ممکن است فرآیند زیر ۶ ماه به نتیجه برسد. اما تقاضا برای نوزادان دختر سالم، می تواند صف انتظار را طولانی کند و سال ها به طول بیانجامد.

آیا ثبت نام فرزندخواندگی هزینه دارد؟

ثبت نام اولیه در سامانه ملی فرزندخواندگی (adoption.behzisti.net) رایگان است. اما متقاضیان باید هزینه های جانبی مانند آزمایشات پزشکی، گواهی ها، مشاوره ها و در نهایت تأمین هزینه های زندگی و آتیه کودک را در نظر بگیرند.

چگونه می توان محرمیت شرعی با فرزندخوانده را ایجاد کرد؟

برای ایجاد محرمیت شرعی با فرزندخوانده، راه حل هایی نظیر شیردهی مادرخوانده (در صورت مهیا بودن شرایط شرعی) یا صیغه محرمیت وجود دارد که خانواده ها می توانند بر اساس احکام مرجع تقلید خود اقدام کنند.