پژوهشگر ایرانیِ «دانشگاه ویرجینیا تک» در گفت‌وگو با آنا مطرح کرد؛
آموزش ترکیبی یا هیبریدی، یک نوع مدل آموزشی است که ترکیبی از یادگیری حضوری و آنلاین را به‌کار می‌گیرد. این روش از یک سو به دانشجویان امکان حضور در کلاس و بهره‌مندی از تعاملات مستقیم با استاد و هم‌کلاسی‌ها را می‌دهد و از سوی دیگر، در آن از فناوری‌های آنلاین برای ارائه محتوا، انجام تکالیف و ارزیابی دروس استفاده میشود.
به گزارش خبرگزاری آنا، با شیوع ویروس کرونا و چالش‌های ایجاد شده برای آموزش حضوری، بسیاری از دانشگاه‌های جهان از جمله آمریکا به روش‌های جدید آموزشی روی آورده‌اند. یکی از این روش‌ها، آموزش ترکیبی یا هیبریدی است که توانسته نظر بسیاری از استادان و دانشجویان را به خود جلب کند. این روش یادگیری که ترکیبی از آموزش حضوری و مجازی است، به ویژه در دانشگاه‌های آمریکا به شکل گسترده‌ای مورد استفاده قرار گرفته و روند آموزش را دگرگون کرده است.
دکتر «یوسف عزیزی»، پژوهشگر ایرانی حوزه سیاست‌گذاری عمومی- دولتی دانشگاه ویرجینیا تک آمریکا است. او دوره‌های کارشناسی و کارشناسی ارشد خود را در رشته‌های مهندسی شیمی و مهندسی نفت در دانشگاه صنعتی شریف ایران گذراند. وی همچنین کارشناسی ارشد دوم خود را در رشته سیاست‌گذاری عمومی و دولتی از دانشگاه میشیگان آمریکا اخذ کرده و اکنون در سال آخر مقطع دکتری خود در رشته سیاست‌گذاری عمومی و دولتی در دانشگاه ویرجینیا تک به سر میبرد و در حال پایان‌رساندن رساله دکتری خود است. عزیزی حدود ۹ سال در دانشگاه صنعتی شریف فعالیت داشته و اکنون بیش از ۱۱ سال است که در آمریکا اقامت دارد و در سه دانشگاه معتبر آمریکا تحصیل کرده است.
او عنوان می کند که در آمریکا آموزش ترکیبی به دانشجویان اجازه می‌دهد که از مزایای هر دو روش حضوری و مجازی بهره‌مند شوند و به ویژه برای دانشجویانی که شاغل هستند یا در مناطق دورتر از دانشگاهشان زندگی می‌کنند، کارآمد است.
عزیزی به نقش ابزار‌هایی مانند Zoom در این فرایند اشاره می کند و توضیح می دهد که کلاس‌های آنلاین به دو شیوه ضبط شده و زنده برگزار می‌شوند و هر کدام مزایای خاص خود را دارند.
در ادامه عزیزی به توضیح کامل این روش در دانشگاه‌های آمریکا پرداخته که می خوانید:
آنا: آموزش ترکیبی یا Hybrid learning در آمریکا چگونه تعریف میشود؟
عزیزی: در اینجا به این روش «هایبرید (هیبرید) لرنینگ» یا «هایبرید کلاس» میگوییم. روش آموزش ترکیبی مد نظر شما در اینجا به نام هایبرید معروف است که نوعی از کلاس است که در آن بخشی از برنامه به صورت آنلاین و بخشی حضوری است و خود بخش آنلاین هم دو قسمت میشود.
آنا: روش‌های مختلف آموزش آنلاین در آموزش ترکیبی چیست و چه تفاوت‌هایی بین آنها وجود دارد؟
عزیزی: بعضی مواقع کلاس‌ها از قبل ضبط شده است و دانشجویان هر وقت که بخواهند در طول آن هفته یا در آن بازه‌ای که میگذارند آن کلاس را باید بیایند و تمریناتشان را انجام بدهند و ارسال کنند. در بعضی از دروس کلاً کلاس‌ها «سینکرونس» (Synchronous) است. در روش سینکرونس کلا استاد از جلسات پیش یا همان ترم یا ترم‌های پیش دروس را ضبط کرده و در یک پلتفرمی گذاشته و دانشجویان باید بروند دروس را از آنجا بخوانند و تمرینات را انجام دهند. در این روش استاد فقط تمرینات رو تصحیح میکند و در آخر هم یک آزمون آنلاین دارند.
آنا: کلاس‌های ضبط شده و کلاس‌های سینکرونس (Synchronous) چه تفاوت‌هایی دارند؟
عزیزی: برخی از این کلاس‌ها در طول هفته به صورت سینکرون برگزار می‌شوند، به این معنا که کلاس آنلاین به‌طور همزمان برگزار شده و استاد و دانشجویان در همان زمان مشخص در کلاس حضور دارند. این روش به‌طور کلی دو حالت دارد: در کلاس‌های سینکرون، جلسات به‌صورت آنلاین و همزمان با زمان کلاس برگزار میشود. در حالت دیگر، جلسات به‌صورت مجازی برگزار می‌شوند اما همزمان با زمان اصلی کلاس نیستند.
علاوه بر این، در بسیاری مواقع، استاد جلسات رفع اشکال را به‌صورت دوره‌ای برگزار میکند که دانشجویان در آن شرکت کرده و سؤالات خود را مطرح می‌کنند. همچنین، تمرینات کلاس اغلب به‌صورت زنده و در همان زمان تعیین‌شده انجام می‌شوند. در این حالت، کلاس حل تمرین نیز به‌صورت مجازی و زنده برگزار شده و استاد در همان زمان با دانشجویان تعامل دارد. این شیوه‌های متنوع، امکان برگزاری کلاس‌ها را به روش‌های مختلف فراهم میکند.
آنا: چرا در آمریکا آموزش ترکیبی بعد از پاندمی کرونا رایج‌تر شد؟
عزیزی: همان‌طور که می‌دانید، کلاس‌ها در اینجا که تقریباً به‌صورت آنلاین برگزار می‌شدند، با توسعه پردیس‌های مختلف دانشگاه‌ها همراه شدند. دانشگاه‌ها به دلایل مختلف پردیس‌های متعددی را راه‌اندازی کردند و پیش از کرونا کم‌کم استفاده از برخی نرم‌افزارها برای آموزش آنلاین را آغاز کردند.
به یاد دارم که پیش از شیوع کرونا، حدود سه تا چهار نرم‌افزار اصلی وجود داشت که دانشگاه‌های مختلف از آنها استفاده می‌کردند. این نرم‌افزارها با یکدیگر رقابت داشتند؛ برخی از آنها کارآمد و برخی دیگر استفاده از آنها دشوار بود. با شیوع کرونا، شیوه تدریس به‌طور ناگهانی دستخوش تغییرات اساسی شد. تعداد دروس آنلاین به‌شدت افزایش یافت و اساتید مجبور شدند در کارگاه‌های آموزشی مرتبط با یادگیری و کار با این نرم‌افزارها شرکت کنند تا بتوانند کلاس‌های خود را به‌صورت مجازی برگزار کنند.
آنا: نقش نرمافزارهایی مانند Zoom در آموزش ترکیبی چه بود و چرا محبوب شدند؟
عزیزی: همان‌طور که می‌دانید، نرم‌افزار زوم (Zoom) تقریباً در آمریکا توانست سایر نرم‌افزارهای آموزشی را پشت سر بگذارد. زوم به دلیل سادگی استفاده، راحتی کار، امکانات گسترده و حجم کم داده‌ای که مصرف می‌کرد، بسیار محبوب شد. این نرم‌افزار به‌ویژه به خاطر قابلیت‌های متنوعی که ارائه می‌داد، مورد توجه قرار گرفت. البته در طول این پنج یا شش سال، زوم به‌طور قابل‌توجهی پیشرفت کرد و امکانات بیشتری را ارائه داد. به‌طور کلی، اکثر اساتید توانستند کار با این نرم‌افزار را به‌خوبی یاد بگیرند.
آنا: چگونه آموزش ترکیبی به دانشجویان شاغل کمک میکند؟
عزیزی: بسیاری از اساتید حتی دروس خود را به شیوه‌های مختلف ارائه می‌دهند. برای افرادی که مشغول به کار هستند یا به دلایل دیگر نمی‌توانند به‌طور حضوری در کلاس شرکت کنند، کلاس‌ها به‌صورت آنلاین برگزار میشود. به این معنا که برای مثال، یک درس در یک ترم ممکن است همزمان با دو استاد یا بیشتر، هم به‌صورت حضوری و هم به‌صورت آنلاین تدریس شود.
آنا: آیا همه دروس قابل ارائه به شکل ترکیبی هستند؟ چه دروسی نیاز به حضور فیزیکی دانشجویان دارند؟
عزیزی: همزمان با تغییرات در پلتفرم‌ها و وبسایت‌ها، نرمافزارهایی مانند کانواس نیز به‌روزرسانی می‌شدند. البته نرم‌افزارهای مختلفی وجود داشتند، اما کانواس در حال حاضر شاید معروف‌ترین آنها باشد، هرچند دو یا سه نرم‌افزار دیگر مانند بلک‌بورد نیز همچنان مورد استفاده هستند. پیش از آنکه تدریس مجازی به‌طور گسترده‌ای رایج شود، بسیاری از فعالیت‌های کلاسی اساتید و دانشجویان بر روی این پلتفرم‌های مجازی انجام می‌شد، به‌جز کلاس‌هایی که به‌صورت حضوری برگزار می‌شدند. با این حال، باید بگویم که دانشجویان به‌طور معمول به این روش عادت کرده بودند. در این پلتفرم‌های مجازی، تمرینات انجام می‌شد و دانشجویان می‌توانستند نمرات خود را مشاهده کنند.
بسیاری از تمرین‌هایی که باید به‌صورت حضوری در خانه انجام می‌شد، به‌طور آنلاین در این پلتفرم‌ها انجام می‌گرفت. علاوه بر سیستم آموزشی دانشگاه که امکان دسترسی به نمرات ترم‌های گذشته و پرونده دروس دانشجویی فراهم می‌کرد، جزوات و تمرینات نیز در این پلتفرم‌ها ذخیره می‌شد. این نرم‌افزارها فواید زیادی برای اساتید دارند، به‌عنوان مثال، اساتید می‌توانند تکالیف و مواد درسی را به‌صورت آنلاین بارگذاری کنند. به‌طور کلی، پایه‌گذاری این روش تدریس آنلاین به این پلتفرم‌ها و نرم‌افزارها مربوط میشود.
آنا: اساتید در دانشگاه‌های آمریکا چطور با پلتفرم‌های آموزشی آشنا می‌شوند و آیا این مهارت در استخدام آنها تأثیر دارد؟
عزیزی: یک مسئله دیگر که در حال حاضر برای استخدام اساتید جوان و افرادی که می‌خواهند در دانشگاه‌ها جذب شوند، مطرح است، این است که یکی از موارد مهم در فرآیند استخدام اساتید، به‌ویژه در حوزه تدریس، این است که از فرد پرسیده میشود آیا تجربه کار با نرم‌افزارهای آموزشی و پلتفرم‌های آنلاین را دارد یا خیر. این سوال معمولاً به‌ویژه در مورد تدریس مجازی و آموزش آنلاین اهمیت زیادی دارد. از این رو، آگاهی و تجربه کار با نرم‌افزارهای آموزشی که پیش‌تر نام برده شد، برای استخدام اساتید بسیار مهم است.
علاوه بر این نرم‌افزارها، باید اشاره کنم که وبسایت‌های جدیدی نیز وجود دارند که افراد می‌توانند کتاب‌ها، جزوات، مقالات و سایر فایل‌ها مانند مقالات پی. دی. اف را در آنها بارگذاری کنند. سپس اساتید می‌توانند در برخی موارد در میان مقالات یادداشت‌هایی بگذارند و آنها را توضیح دهند. این امکان به‌ویژه در فرآیند یادگیری و تدریس آنلاین نقش مؤثری دارد.
آنا: چگونه در آموزش ترکیبی ارتباط و تعامل بین دانشجو و استاد حفظ میشود؟
عزیزی: نکته بعدی این است که برخی دروس تجربی هستند و شامل آزمایشگاه‌های عملی می‌شوند که نیاز به حضور فیزیکی و تعامل مستقیم دارند. هرچند که من خودم مشاهده کرده‌ام که در برخی از حوزه‌های آزمایشگاهی، مثل زیست‌شناسی و بیولوژی، برخی از اساتید دروس را به صورت آنلاین ارائه می‌دهند. در این حالت، استاد از دانشجویان می‌خواهد که موضوعی را به‌طور مجازی انجام دهند. برای مثال، در رشته زیست‌شناسی، دانشجویان مقطع لیسانس می‌توانند تصاویری مانند عکس قورباغه یا بال مگس را در سایت‌هایی پیدا کنند که آنها را زیر میکروسکوپ دیجیتال مشاهده کنند.
با این حال، بسیاری از دروس به‌ویژه آن‌هایی که نیاز به تجهیزات خاص دارند، نمی‌توانند به صورت آنلاین برگزار شوند. برای مثال، آزمایشاتی که نیاز به دستگاه‌های تخصصی دارند، باید در آزمایشگاه‌های دانشگاه انجام شوند. هدف برخی از اساتید از برگزاری آنلاین کلاس‌های تجربی این است که به دانشجویانی که به دلایل مختلف نمی‌توانند به صورت حضوری در کلاس شرکت کنند، این امکان را بدهند که از محتوای کلاس بهره‌مند شوند.
آنا: چه امکاناتی در پلتفرم‌های آموزشی برای اشتراک‌گذاری منابع و تعامل دانشجویان وجود دارد؟
عزیزی: در آخر هفته‌ها که ممکن است دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی تعطیل باشند، اساتید برای دانشجویانی که به دلیل مشغله‌های کاری نمی‌توانند در کلاس‌های حضوری شرکت کنند، کلاس‌های ضبط‌شده را ارائه می‌دهند. این دانشجویان می‌توانند در طول هفته زمانی را برای مشاهده این کلاس‌ها اختصاص دهند و تنها در موارد خاص، مثلاً یک یا دو بار در طول ترم، به صورت حضوری در دانشگاه حضور یابند. برای این منظور، اساتید از نرم‌افزارهای اشتراک‌گذاری صفحه استفاده می‌کنند تا بتوانند محتوای درس را به راحتی با دانشجویان به اشتراک بگذارند. به عنوان مثال، برنامه زوم این قابلیت را دارد که صفحه را به‌طور زنده به اشتراک بگذارد و علاوه بر این، وایت‌برد آنلاین نیز برای ارائه مطالب و انجام فعالیت‌های آموزشی فراهم می‌آورد. این امکانات به دانشجویان این حس را می‌دهد که انگار در کلاس حضور دارند و در حال تعامل با استاد هستند.
برخی نرم‌افزارهای آموزشی نیز پولی هستند و فقط از طریق سرورهای دانشگاه قابل دسترسی‌اند. برای استفاده از این نرم‌افزارها، دانشجویان باید به صورت حضوری به دانشگاه مراجعه کنند.
آنا: دانشگاه برای اساتید و دانشجویانی که در حین استفاده از آموزش مجازی با مشکل مواجه شوند، چه رویکردی در پیش گرفته است؟
عزیزی: نکته‌ای که وجود دارد این است که در صورت بروز مشکلات فنی، تکنسین‌های متخصص حوزه‌های فناوری اطلاعات (آی‌تی) همیشه در دسترس هستند و در صورت بروز هرگونه مشکل به‌سرعت اقدام کرده و آن را حل می‌کنند. در موارد دیگر نیز اگر مشکلات فنی از طریق ایمیل به بخش آی‌تی اطلاع داده شود، تیم مربوطه اقدام به رفع مشکل میکند. علاوه بر این، در ورکشاپ‌هایی که پیش از آغاز هر ترم برگزار میشود، اساتید از مباحث پایه تا پیشرفته آموزش‌های لازم را در این زمینه دریافت می‌کنند.