معنی تقبیل و ملامسه

تقبیل و ملامسه از جمله اصطلاحاتی هستند که هم در عرف عام و هم در ادبیات حقوقی و فقهی جایگاه ویژه ای دارند. تقبیل به معنای بوسیدن و ملامسه به معنای لمس کردن است که بسته به بستر و قصد، می توانند دارای احکام و آثار متفاوتی باشند. درک صحیح این مفاهیم، نه تنها برای فهم روابط اجتماعی و فرهنگی ضروری است، بلکه در مواجهه با قوانین کیفری و شرعی نیز اهمیت حیاتی پیدا می کند. از این رو، بررسی دقیق ابعاد لغوی، عرفی، حقوقی و فقهی این دو واژه، به روشن شدن بسیاری از ابهامات کمک خواهد کرد. این مقاله به صورت جامع و تحلیلی به بررسی این اصطلاحات از منظر لغوی، حقوقی (با تمرکز بر قانون مجازات اسلامی ایران) و فقهی می پردازد.

ریشه شناسی و مفهوم عام تقبیل و ملامسه

پیش از ورود به ابعاد حقوقی و فقهی، لازم است که معنای لغوی و عرفی واژگان تقبیل و ملامسه به دقت مورد بررسی قرار گیرد تا پایه های مفهومی لازم برای تحلیل های بعدی فراهم آید. این دو کلمه ریشه های عربی دارند و در زبان فارسی نیز با همین ساختار و معنا به کار می روند، اما تفاوت های ظریفی در کاربرد و گستره معنایی آن ها وجود دارد.

تقبیل: بوسه و ابعاد آن

کلمه تقبیل (Taqbil) از ریشه عربی قَبَلَ به معنای روبه رو شدن و پذیرفتن می آید و در معنای مصدری به مفهوم «بوسه زدن»، «بوسیدن» یا «بوسه دادن» به کار می رود. فرهنگ های لغت معتبر فارسی نیز این معنا را تأیید می کنند. برای مثال، در فرهنگ دهخدا و معین، تقبیل به صراحت به معنای بوسیدن و بوسه دادن ذکر شده است. این عمل در فرهنگ های مختلف و در بسترها و با نیات گوناگون انجام می شود و می تواند نمادی از ابراز احساسات متنوعی باشد.

از جمله ابعاد کاربردی تقبیل می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• ابراز محبت و علاقه: بوسیدن نشانه ای رایج از عشق بین اعضای خانواده، دوستان یا زوجین است. این نوع تقبیل عمدتاً با نیت ابراز عاطفه و صمیمیت صورت می گیرد.
• احترام و تکریم: بوسیدن دست بزرگان، پیشانی والدین یا اساتید، نشانه ای از احترام و قدردانی است. در این حالت، تقبیل فاقد هرگونه جنبه شهوانی است و صرفاً بیانگر ارادت است.
• تهنیت و تبریک: در برخی فرهنگ ها، بوسیدن گونه یا دست به هنگام تبریک موفقیت یا رویدادهای خوشایند مرسوم است.
• خداحافظی و بدرقه: بوسیدن به عنوان نمادی برای خداحافظی یا آرزوی سفر بی خطر نیز به کار می رود.
• تعظیم و تبرک: در مناسک مذهبی، تقبیل اماکن مقدس یا اشیاء متبرک (مانند حجرالاسود یا ضریح ائمه) با هدف تبرک جستن و ابراز ارادت انجام می شود که در ادامه به تفصیل به آن پرداخته خواهد شد.

بنابراین، صرف عمل بوسیدن (تقبیل) به تنهایی بار حقوقی یا شرعی مشخصی ندارد، بلکه این نیت، بستر و ارتباط بین فاعل و مفعول است که ماهیت آن را تعیین می کند. عنصر شهوت، یکی از مهمترین تمایزدهنده ها در این میان است که در مباحث فقهی و حقوقی نقش کلیدی ایفا می کند.

ملامسه: گستره تماس فیزیکی

واژه ملامسه (Molamase) نیز از ریشه عربی لمس به معنای دست کشیدن یا تماس فیزیکی گرفته شده است. این کلمه در لغت به معنای «لمس کردن»، «تماس فیزیکی برقرار کردن» و «دست کشیدن» به کار می رود. برخلاف تقبیل که به یک نوع خاص از تماس فیزیکی (تماس لب ها) محدود می شود، ملامسه دایره وسیع تری دارد و هرگونه تماس پوستی بین دو فرد را شامل می گردد. فرهنگ های فارسی نیز این معنا را تأیید می کنند و آن را در معنای «به هم رسیدن دو چیز» یا «لمس کردن یکدیگر» به کار می برند.

تفاوت ظریف اما مهم بین تقبیل و ملامسه در این است که تقبیل یک مصداق خاص و زیرمجموعه ای از ملامسه است. به عبارت دیگر، هر بوسه ای نوعی ملامسه است، اما هر ملامسه ای لزوماً تقبیل نیست. ملامسه می تواند شامل موارد بسیار متنوعی باشد، از جمله:

• دست دادن (مصافحه)
• نوازش کردن
• در آغوش گرفتن (مضاجعه نیز می تواند زیرمجموعه ای از ملامسه به شمار آید)
• تماس تصادفی بدن در اماکن شلوغ
• تماس بدنی در بازی های ورزشی

همانند تقبیل، بار حقوقی و شرعی ملامسه نیز به نیت و بستر آن بستگی دارد. تماس فیزیکی بدون قصد شهوانی یا لذت، مانند دست دادن عادی بین همجنس ها یا تماس اتفاقی، معمولاً فاقد منع قانونی و شرعی است. اما ملامسه ای که با قصد لذت و شهوت همراه باشد، به ویژه با نامحرم، در بسیاری از نظام های حقوقی و شرعی، دارای پیامدهای جدی خواهد بود.

تقبیل و ملامسه در نظام حقوقی ایران: تحلیل ماده ۶۳۷ قانون مجازات اسلامی

در نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران، تعاریف لغوی و عرفی تقبیل و ملامسه، تحت تأثیر و چارچوب احکام شرعی، به مفاهیم حقوقی با پیامدهای مشخصی تبدیل می شوند. مهم ترین ماده قانونی که به این موضوع می پردازد، ماده ۶۳۷ قانون مجازات اسلامی است که روابط نامشروع و اعمال منافی عفت غیر از زنا را جرم انگاری می کند.

مبانی قانونی: ماده ۶۳۷ قانون مجازات اسلامی

متن دقیق ماده ۶۳۷ قانون مجازات اسلامی به شرح زیر است:

«هر گاه زن و مردی که بین آنها علقه زوجیت نباشد، مرتکب روابط نامشروع یا عمل منافی عفت غیر از زنا از قبیل تقبیل یا مضاجعه شوند، به شلاق تا نود و نه ضربه محکوم خواهند شد و اگر عمل با عنف و اکراه باشد فقط اکراه کننده تعزیر می شود.»

برای فهم دقیق این ماده، لازم است ارکان و عبارات کلیدی آن به تفکیک تحلیل شوند:

• «علقه زوجیت نباشد»: این عبارت به وضوح بیان می کند که شرط اساسی برای تحقق جرم مندرج در این ماده، عدم وجود رابطه زوجیت قانونی (دائم یا موقت) بین زن و مرد است. بنابراین، هرگونه تقبیل یا ملامسه بین زوجین، فارغ از نیت و بستر، مشمول این ماده نیست. این قید، مهمترین رکن مادی جرم محسوب می شود.
• «روابط نامشروع یا عمل منافی عفت غیر از زنا»: این قسمت از ماده، دایره شمول آن را گسترده می کند. «زنا» به خودی خود جرم مستقلی با مجازات حدی (در شرایط خاص) است و از شمول این ماده خارج است. روابط نامشروع و اعمال منافی عفت، به هرگونه عمل فیزیکی غیر از زنا اطلاق می شود که با عفت عمومی در تضاد باشد و بین دو نامحرم صورت گیرد. این مفهوم عام بوده و شامل هر عملی می شود که خلاف شرع و عرف جامعه باشد.
• «از قبیل تقبیل یا مضاجعه»: این عبارت نقش بسیار مهمی در تفسیر قضایی ایفا می کند. واژه «از قبیل» نشان می دهد که تقبیل و مضاجعه تنها مصادیق تمثیلی از اعمال منافی عفت هستند و نه مصادیق حصری. این یعنی قاضی می تواند با توجه به شرایط پرونده، هر عمل دیگری را نیز که در چارچوب «روابط نامشروع» یا «عمل منافی عفت غیر از زنا» قرار گیرد (مانند لمس بدن، در آغوش گرفتن یا هرگونه تماس فیزیکی با قصد شهوانی)، مشمول این ماده بداند. این رویکرد به قاضی اختیار می دهد تا با پویایی بیشتری با مصادیق جدید روابط نامشروع مواجه شود.

شرایط تحقق جرم تقبیل و ملامسه

با توجه به ماده ۶۳۷ قانون مجازات اسلامی، برای اینکه تقبیل یا ملامسه به عنوان جرم شناخته شود، باید شرایط خاصی محقق گردند:

1. عدم وجود رابطه زوجیت: همانطور که پیشتر ذکر شد، اولین و مهم ترین شرط، نامحرم بودن زن و مرد نسبت به یکدیگر است.
2. عنصر معنوی (قصد و اراده): عمل باید با آگاهی و اراده آزاد انجام شود. یعنی شخص بداند که این عمل را انجام می دهد و قصد انجام آن را داشته باشد. در اینجا، قصد شهوانی یا لذت جویی نقش محوری ایفا می کند. بوسیدن یک کودک یا دست دادن غیرشهوانی به عنوان سلام و احوالپرسی، هرگز مشمول این ماده نمی شود. جرم تقبیل و ملامسه تنها زمانی تحقق می یابد که هدف از آن، لذت جویی جنسی باشد.
3. عنصر مادی: انجام عمل فیزیکی تقبیل (بوسیدن) یا ملامسه (لمس کردن). مصادیق آن می تواند شامل بوسیدن لب ها، لمس کردن اعضای بدن از روی شهوت، در آغوش گرفتن و… باشد. تشخیص نیت شهوانی عمدتاً از قرائن و شواهد موجود در پرونده، از جمله نحوه انجام عمل، مکان، زمان و روابط پیشین طرفین صورت می گیرد.

برای مثال، اگر دو نفر نامحرم در یک مکان عمومی یکدیگر را صرفاً برای سلام و احوالپرسی یا به دلایل عاطفی غیرشهوانی در حد عرف ببوسند (مثلاً بوسیدن گونه در یک جمع)، در بسیاری از موارد ممکن است جنبه کیفری نداشته باشد، مگر اینکه این عمل به گونه ای انجام شود که عفت عمومی را جریحه دار کند و قصد شهوانی در آن محرز گردد.

مجازات تقبیل و ملامسه

مجازات تعیین شده برای جرم تقبیل و ملامسه در ماده ۶۳۷ قانون مجازات اسلامی، شلاق تعزیری تا نود و نه ضربه است. نکاتی چند در خصوص این مجازات حائز اهمیت است:

• ماهیت تعزیری: مجازات تعزیری برخلاف مجازات حدی، توسط قاضی و با توجه به شرایط خاص پرونده، شخصیت مجرم و میزان گستردگی جرم تعیین می شود. این بدان معناست که قاضی در تعیین تعداد ضربات شلاق، در چارچوب قانونی، اختیار دارد.
• درجات شلاق تعزیری: بر اساس ماده ۱۹ قانون مجازات اسلامی، این جرم در رده تعزیرات درجه ۶ قرار می گیرد که مجازات آن شامل شلاق از سی و یک تا هفتاد و چهار ضربه است. البته، عدد «تا نود و نه ضربه» در ماده ۶۳۷، اختیارات قاضی را در مواردی خاص و با وجود دلایل مستند، برای تعیین مجازات بیشتر تا سقف ۹۹ ضربه حفظ می کند.
• قابلیت تخفیف و تبدیل: از آنجا که این مجازات از نوع تعزیری است، قاضی می تواند با رعایت شرایط قانونی (مانند همکاری متهم، ندامت، فقدان سابقه کیفری و…) مجازات را تخفیف دهد، آن را به مجازات دیگری تبدیل کند (مثلاً جزای نقدی) یا حتی اجرای آن را تعلیق نماید.
• شامل هر دو نفر: مجازات معمولاً شامل هر دو طرف زن و مرد می شود، مگر اینکه یکی از طرفین عمل را با عنف و اکراه انجام داده باشد.
• تبصره ماده ۶۳۷ (عنف و اکراه): بخش پایانی ماده تصریح می کند: «اگر عمل با عنف و اکراه باشد فقط اکراه کننده تعزیر می شود.» این تبصره برای حمایت از قربانیان اجبار جنسی در نظر گرفته شده است. در چنین مواردی، شخصی که با زور و اجبار مورد تقبیل یا ملامسه قرار گرفته است، از مجازات معاف می شود و تنها شخصی که عمل اکراه را مرتکب شده است، مورد تعزیر قرار می گیرد.

تقبیل و ملامسه در انظار عمومی

انجام اعمال منافی عفت مانند تقبیل و ملامسه در ملاء عام یا انظار عمومی، جنبه دیگری به جرم می بخشد که می تواند پیامدهای جدی تری در پی داشته باشد. در چنین مواردی، علاوه بر جرم روابط نامشروع، ممکن است جرم «جریحه دار کردن عفت عمومی» نیز مطرح شود.

اگرچه ماده ۶۳۷ به طور مستقیم به انجام این اعمال در انظار عمومی اشاره نمی کند، اما انجام آن ها در ملاء عام می تواند به عنوان یک عامل تشدیدکننده مجازات یا حتی به عنوان جرمی مستقل تحت عنوان «ارتکاب عمل حرام در انظار عمومی» (ماده ۶۳۸ قانون مجازات اسلامی) مورد پیگرد قرار گیرد. ماده ۶۳۸ قانون مجازات اسلامی مقرر می دارد: «هر کس علناً در انظار و اماکن عمومی و معابر مرتکب عمل حرامی شود، علاوه بر کیفر عمل، به حبس از ده روز تا دو ماه یا تا ۷۴ ضربه شلاق محکوم می گردد.»

بنابراین، انجام تقبیل یا ملامسه شهوانی در انظار عمومی، می تواند علاوه بر مجازات مقرر در ماده ۶۳۷، مجازات دیگری را نیز در پی داشته باشد، چرا که علاوه بر تعرض به عفت شخصی، به عفت عمومی نیز لطمه وارد می کند و نظم اجتماعی را مختل می سازد.

تمایزات، ابعاد فقهی و مصادیق خاص

درک دقیق تمایزات بین اصطلاحات مشابه و همچنین بررسی ابعاد فقهی، به فهم جامع تر مفهوم تقبیل و ملامسه کمک شایانی می کند. مرزبندی بین این اعمال و تفکیک آن ها از یکدیگر، هم در تحلیل های حقوقی و هم در برداشت های شرعی، اهمیت فراوانی دارد.

تفکیک تقبیل، ملامسه و مضاجعه

با اینکه تقبیل و ملامسه هر دو به تماس فیزیکی اشاره دارند، اما در گستره و نوع تماس متفاوتند. مضاجعه نیز واژه ای مرتبط است که به معنای هم بستر شدن است و از ریشه «ضَجَعَ» به معنای به پهلو دراز کشیدن می آید. برای درک بهتر این تمایزات، می توان آن ها را در قالب یک جدول مقایسه ای ارائه داد:

اصطلاح	تعریف	میزان نزدیکی فیزیکی	حکم قانونی (با نامحرم و قصد شهوانی)
تقبیل	بوسیدن (تماس لب ها با بدن دیگری)	تماس مستقیم و متمرکز لب ها	مشمول ماده ۶۳۷ ق.م.ا، شلاق تعزیری
ملامسه	لمس کردن (هرگونه تماس پوستی)	تماس مستقیم پوستی	مشمول ماده ۶۳۷ ق.م.ا، شلاق تعزیری (به عنوان عمل منافی عفت غیر از زنا)
مضاجعه	هم بستر شدن، هم خوابی (بدون زنا)	نزدیکی بدنی عمیق تر، دراز کشیدن کنار هم	مشمول ماده ۶۳۷ ق.م.ا، شلاق تعزیری

همانطور که مشاهده می شود، ملامسه یک مفهوم عام تر است که شامل هرگونه تماس فیزیکی می شود، در حالی که تقبیل نوع خاصی از ملامسه است. مضاجعه نیز سطح دیگری از نزدیکی فیزیکی است که می تواند ملامسه ای گسترده تر را شامل شود. هر سه این اعمال، در صورت نبود علقه زوجیت و همراهی با قصد شهوانی، تحت شمول ماده ۶۳۷ قانون مجازات اسلامی قرار می گیرند.

نقش قصد شهوانی: مرز حلال و حرام

یکی از مهمترین عوامل تعیین کننده در تشخیص جرم بودن تقبیل و ملامسه، وجود قصد شهوانی یا قصد لذت است. نظام حقوقی و فقهی ایران، این عنصر معنوی را معیار اصلی برای تفکیک اعمال مجرمانه از غیرمجرمانه قرار داده است. به طور خلاصه، تماس فیزیکی بین نامحرم، تنها در صورتی جرم انگاری می شود که با نیت لذت جویی جنسی همراه باشد.

برای روشن شدن این موضوع، مثال هایی از تقبیل و ملامسه غیرشهوانی که جرم محسوب نمی شوند، قابل ذکر است:

• بوسیدن پیشانی مادر یا دست پدر: این عمل از روی احترام و مهر مادری و پدری صورت می گیرد و هرگز جنبه شهوانی ندارد.
• دست دادن برای سلام و احوالپرسی (با همجنس): مصافحه بین دو مرد یا دو زن، یک عرف اجتماعی است و فاقد قصد لذت است.
• تماس تصادفی در اماکن شلوغ: اگر در ازدحام جمعیت، بدن دو نفر نامحرم به صورت ناخواسته و بدون قصد قبلی با یکدیگر تماس پیدا کند، این عمل جرم نیست.
• کمک کردن به فرد در حال سقوط: گرفتن دست نامحرم برای نجات او از افتادن، عملی انسانی و ضروری است و نه مجرمانه.

این تمایز دقیق، نشان می دهد که قانون گذار قصد ندارد هرگونه تماس فیزیکی را جرم تلقی کند، بلکه هدف، پیشگیری از روابطی است که مبانی اخلاقی و عفت عمومی جامعه را به خطر می اندازند و ریشه در لذت جویی نامشروع دارند.

ابعاد فقهی و شرعی تقبیل و ملامسه با نامحرم

احکام قانونی در ایران ریشه در مبانی فقهی و شرعی اسلام دارند. در فقه اسلامی، اصل کلی بر حرمت هرگونه تماس فیزیکی مستقیم و با قصد لذت با نامحرم است. این حکم فقهی، شامل تقبیل، ملامسه و مضاجعه با نامحرم می شود.

مراجع تقلید و فقها بر این باورند که هرگونه فعلی که مقدمه و زمینه ساز گناهان بزرگتر (مانند زنا) باشد، یا منجر به تهییج شهوت و فساد اخلاق شود، حرام است. تقبیل و ملامسه با قصد لذت، از جمله مصادیق بارز این مقدمات حرام محسوب می شوند. هدف فقه اسلامی از وضع چنین احکامی، حفظ عفت عمومی و جلوگیری از اشاعه فساد در جامعه است.

البته، همانند قانون، در فقه نیز نیت و قصد نقش محوری دارد. تماس های فیزیکی ضروری یا بدون قصد لذت، مانند کمک رسانی در موارد اضطراری، با حفظ حدود و موازین شرعی، می توانند استثناء شوند. اما به طور کلی، از دیدگاه شرعی، اجتناب از هرگونه تماس فیزیکی با نامحرم، به ویژه اگر با تلذذ یا ترس از افتادن در گناه همراه باشد، توصیه و تأکید شده است.

تقبیل در مناسک مذهبی: تبرک و احترام

یک مصداق خاص از تقبیل که ماهیتی کاملاً متفاوت دارد، تقبیل در اماکن و مناسک مذهبی است. این نوع تقبیل نه تنها جرم نیست، بلکه در بسیاری از موارد عملی مستحب و بیانگر اوج ارادت و بندگی است.

شاخص ترین مثال آن، تقبیل حجرالاسود در مناسک حج است. حجرالاسود سنگی مقدس است که در کعبه قرار دارد و بوسیدن آن توسط حجاج به قصد تبرک و پیروی از سنت پیامبر اسلام (ص) انجام می شود. در این عمل، هیچ قصد شهوانی یا نامشروعی وجود ندارد، بلکه هدف صرفاً ابراز احترام، تعظیم و تبرک جویی است.

همچنین، بوسیدن ضریح ائمه اطهار (ع)، آستان مقدس امامزادگان، یا سایر اماکن متبرکه، نیز از همین دست است. این اعمال نه تنها حرام نیستند، بلکه از دیدگاه شرعی و فرهنگی، نشانه ای از عشق و ارادت عمیق مذهبی محسوب می شوند. باید توجه داشت که این نوع تقبیل، با اعتقاد به استقلال غیر خدا در تأثیرگذاری همراه نیست، بلکه به عنوان وسیله ای برای ابراز ارادت و ارتباط معنوی با خداوند از طریق این مکان های مقدس انجام می شود.

بنابراین، تفکیک نیت و هدف در اعمالی همچون تقبیل، کلید فهم ماهیت حقوقی و شرعی آن است. تقبیل نامشروع و با قصد شهوانی، تحت شمول قوانین کیفری قرار می گیرد، در حالی که تقبیل مذهبی با هدف تبرک و احترام، از حرمت و قداست ویژه ای برخوردار است.

نتیجه گیری

در این مقاله به بررسی جامع و چندوجهی مفاهیم تقبیل و ملامسه پرداختیم. از منظر لغوی، تقبیل به معنای بوسیدن و ملامسه به معنای هرگونه تماس فیزیکی است که تقبیل خود زیرمجموعه ای از ملامسه محسوب می شود. این دو واژه در عرف عام می توانند نمادی از محبت، احترام، تهنیت یا تبرک باشند و در این حالت، فاقد هرگونه بار منفی هستند.

اما در نظام حقوقی ایران، به ویژه با استناد به ماده ۶۳۷ قانون مجازات اسلامی، تقبیل و ملامسه بین زن و مرد نامحرم که با قصد شهوانی و بدون علقه زوجیت انجام شود، جرم تلقی شده و مجازات آن شلاق تعزیری تا نود و نه ضربه است. عامل تعیین کننده اصلی در جرم انگاری این اعمال، وجود قصد لذت جویی جنسی است. در مواردی که این اعمال با عنف و اکراه صورت گیرد، تنها اکراه کننده مجازات می شود و قربانی از مسئولیت کیفری مبرا است. همچنین، انجام این افعال در انظار عمومی می تواند علاوه بر جرم اصلی، مجازات دیگری را نیز در پی داشته باشد و مصداق جریحه دار کردن عفت عمومی باشد.

از بعد فقهی و شرعی نیز، اصل بر حرمت هرگونه تماس فیزیکی با نامحرم با قصد لذت است و مبانی قانونی برگرفته از همین دیدگاه فقهی است. با این حال، مصادیق خاصی از تقبیل، مانند تقبیل حجرالاسود در مناسک حج، نه تنها حرام نیستند بلکه به قصد تبرک و احترام، عملی مستحب و دارای اجر معنوی محسوب می شوند.

در نهایت، درک تمایزات دقیق بین این اعمال، نیت و هدف از انجام آن ها و پیامدهای قانونی و شرعی شان، برای هر فردی در جامعه، ضروری است. رعایت قوانین و موازین شرعی در روابط اجتماعی، به حفظ نظم و عفت عمومی کمک شایانی می کند. در صورت بروز هرگونه ابهام یا مواجهه با مسائل قضایی مرتبط با این موضوعات، کسب اطلاعات دقیق و مشاوره حقوقی تخصصی از وکلای مجرب قویاً توصیه می شود تا از عواقب ناخواسته جلوگیری به عمل آید.