مالیات بر ارزش افزوده (VAT) یک نوع مالیات غیرمستقیم است که بر اساس تفاوت قیمت کالاها و خدمات در مراحل مختلف تولید و توزیع اعمال می‌شود. این مالیات، به نوعی مالیات مصرف محسوب می‌شود و نهایی‌ترین مصرف‌کننده کالا یا خدمت، پرداخت‌کننده اصلی آن است. در هر مرحله از زنجیره تولید تا فروش، شرکت‌ها باید مالیات ارزش افزوده را برای کالاها و خدماتی که به فروش می‌رسانند محاسبه کرده و به سازمان مالیاتی پرداخت کنند.
مبنای محاسبه مالیات بر ارزش افزوده، تفاوت میان قیمت خرید مواد اولیه و هزینه‌های مرتبط با تولید با قیمت نهایی فروش کالا یا خدمات است. برای جلوگیری از چندباره بودن مالیات، شرکت‌ها این مالیات را در هنگام فروش به مشتریان منتقل می‌کنند و سپس مبلغ پرداختی را به عنوان مالیات به دولت گزارش و واریز می‌کنند. بنابراین، این مالیات در طول زنجیره تأمین افزایش می‌یابد تا در نهایت مصرف‌کننده نهایی آن را به‌طور کامل بپردازد.
از مزایای مالیات بر ارزش افزوده، شفافیت بیشتر در زنجیره تأمین و کاهش فرار مالیاتی است. این نوع مالیات با ایجاد گزارش‌دهی دقیق از سوی کسب‌وکارها، کمک می‌کند تا تخلفات مالیاتی کمتر شود. البته، محاسبه و ثبت صحیح مالیات بر ارزش افزوده برای کسب‌وکارها گاهی پیچیده و نیازمند دقت و تسلط بر قوانین مالیاتی است.
در این راستا، شرکت حساب اندیش ایرانیان با تخصص در خدمات حسابداری و مالی، خدمات جامعی را ارائه می‌دهد که شامل محاسبه، گزارش‌دهی و پرداخت مالیات بر ارزش افزوده است. با استفاده از این خدمات، کسب‌وکارها می‌توانند از دقت و صحت اطلاعات مالیاتی خود اطمینان حاصل کرده و از مواجهه با مشکلات قانونی جلوگیری کنند.
هدف اجرای قانون مالیات بر ارزش افزوده چیست
دولت برای اجرای قانون مالیات بر ارزش افزوده در کشور اهداف متعددی را دنبال می‌کند که در این مقاله به ذکر چند هدف مهم می‌پردازیم:
یکی از اهداف مهم و اصلی اجرای قانون مالیات بر ارزش افزوده در ایران و حتی در سایر کشورهای دنیا شفاف سازی درآمدها و مبادلات تجاری در کشور است. در کلیه مراحلی که کالا طی می‌کند تا به دست مصرف کننده نهایی برسد، تمام افرادی که در تامین و توزیع کالا مشارکت دارند علاوه بر اینکه لازم است در پایان هر فصل مابه التفاوت ارزش افزوده پرداختی هنگام خرید کالا و ارزش افزوده دریافتی هنگام فروش کالا را به اداره امور مالیاتی پرداخت کنند، باید گزارشی از معاملات خود و مشخصات کامل خریدار و فروشنده تهیه و به اداره امور مالیاتی ارائه دهند.
همین موضوع در بسیاری از موارد باعث مشخص شدن افرادی خواهد شد که خود از انجام تکالیف مالیاتی و پرداخت مالیات خودداری کرده‌اند. بنابراین قانون مالیات بر ارزش افزوده و انجام تکالیف آن نوعی شفاف سازی برای اداره امور مالیاتی محسوب می‌شود. یکی دیگر از اهداف اجرای قانون مالیات بر ارزش افزوده، کنترل میزان مصرف در کشور است. اینکه اگر شخصی کالا یا خدمات بیشتری مصرف می‌کند باید به همان میزان مالیات بر ارزش افزوده بیشتری نسبت به شخصی که کالا یا خدمات کمتری مصرف می‌کند پرداخت کند، توجیهی غیر قابل انکار برای اجرای این قانون می‌باشد.
همچنین از اهداف مهم دولت برای اجرای قانون مالیات بر ارزش افزوده، تامین بخشی از منابع مالی و بودجه کشور از طریق جمع آوری مالیات بر ارزش افزوده می‌باشد. چون دوره‌های وصول این مالیات نسبت به سایر انواع مالیات کوتاه تر می‌باشد (دوره‌های سه ماهه) کمک زیادی به نقدینگی خزانه کشور می‌کند. در این میان اهداف مهم دیگری هستند که با اجرای این قانون، دولت دنبال کننده آن‌هاست. از جمله مبارزه با پولشویی و فساد اقتصادی، دریافت بخشی از مالیات از مصرف کننده به جای تولید کننده و به دنبال آن حمایت از تولید کننده‌ها، کاهش انگیزه مودیان برای فرار مالیاتی با دریافت بخشی از مالیات از مصرف کننده و…
قانون مالیات بر ارزش افزوده در ایران
قانون مالیات بر ارزش افزوده اولین بار، در دهه ۶۰ خورشیدی به‌صورت لایحه به مجلس شورای اسلامی ارسال شد. نمایندگان وقت مجلس پس از چند جلسه بررسی این لایحه، با توجه به قرارگیری کشور در شرایط وخیم اقتصادی ناشی از جنگ، تصویب این لایحه را به صلاح ندانستند و به همین دلیل دولت این لایحه را از مجلس پس گرفت. تصویب قانون مالیات بر ارزش افزوده چندین سال راکد ماند تا اینکه در اواخر دهه ۷۰، بار دیگر لایحه قانون مالیات بر ارزش افزوده شروع به تدوین شد و درنهایت این لایحه در سال ۱۳۸۰ تقدیم دولت شد. دولت نیز در سال ۱۳۸۱ ضمن تصویب این لایحه آن را تقدیم مجلس شورای اسلامی کرد.
فرایند بررسی و تصویب این لایحه پروسه‌ای ۵ ساله را طی کرد. در این مدت تعداد زیادی از کارشناسان، صاحب‌نظران، اساتید دانشگاه و دانشگاهیان، نمایندگان مجلس و دولت و نمایندگانی از بخش خصوصی به بررسی دقیق و جزءبه‌جزء این قانون پرداختند تا درنهایت در مهرماه ۱۳۸۶ این لایحه جمع بندی شده و به شورای نگهبان ارسال شد. شورای نگهبان پس از بررسی این لایحه ایراداتی به آن وارد کرد که این ایرادات در سه مرحله توسط کمیسیون اقتصادی مجلس بررسی و مرتفع شد. در نهایت در خردادماه ۱۳۸۷ شورای نگهبان این لایحه را تائید کرده و در تیرماه همان سال قانون مالیات بر ارزش افزوده توسط رئیس‌جمهور به وزارت امور اقتصادی و دارایی ابلاغ شد.
در آن سال ضریب مالیات بر ارزش افزوده ۳ درصد تعیین گردید، که ۱.۵ درصد مربوط به مالیات و ۱.۵ درصد عوارض بر ارزش افزوده بود و توسط اداره امور مالیاتی به شهرداری یا دهیاریها پرداخت می‌شد. در سال ۱۳۹۰ ضریب مالیات بر ارزش افزوده به ۴ درصد افزایش یافت و در سال ۱۳۹۳ به ۸ درصد رسید سرانجام در سال ۱۳۹۴ نرخ جدیدی برای ضریب مالیات بر ارزش افزوده به تصویب رسید که بر حسب آن ۶ درصد مالیات بر ارزش افزوده و ۳ درصد عوارض بر ارزش افزوده در نظر گرفته شد و تا سال ۱۴۰۰ این ضریب بدون تغییر باقی ماند.
تا اینکه در دی ماه سال ۱۴۰۱ قانون جدید مالیات بر ارزش افزوده در کشور به اجرا درآمد که با قانون قبل تفاوت‌های قابل ملاحظه‌ای داشت. از جمله این تفاوت‌ها تغییر در ضریب مالیات بر ارزش افزوده بود. طبق قانون جدید ضریب مالیات بر ارزش افزوده ۹ درصد تعیین گردید که ۴ درصد مربوط به مالیات، ۴ درصد عوارض شهرداری‌ها و دهیاریها و ۱ درصد نیز حق وزارت بهداشت و سلامت تعیین شد.
نکته مهم
دولت برای برخی از کالاها بسته به میزان مصرف و نیاز عام مردم و یا با در نظر گرفتن دلایل دیگری از جمله میزان آسیب رسانی کالا ضریب متفاوتی را برای مالیات بر ارزش افزوده آن کالا در نظر گرفته است. به عنوان مثال برای شکر که یکی از کالاهای اساسی برای عموم مردم می‌باشد ضریب مالیات بر ارزش افزوده یک درصد و برای سیگار که یک کالای آسیب رسان است ۴۰ درصد می‌باشد.
نحوه محاسبه و پرداخت مالیات ارزش افزوده
همانطور که قبلاً به آن اشاره کردیم طی انجام یک معامله، خریدار هنگام خرید یک کالا یا خدمت باید علاوه بر بهای آن کالا، مالیات بر ارزش افزوده آن را نیز به فروشنده پرداخت کند. که برابر است با ضریب نرخ مالیات بر ارزش افزوده در بهای آن کالا.
قطعاً فروشنده نیز خودش یک بار هنگام تامین این کالا ارزش افزوده آن را به فروشنده قبلی پرداخت کرده است. این موضوع را با در نظر گرفتن سه حالت زیر بهتر می‌توان درک کرد:
حالت اول: چنانچه فروشنده خودش تولید کننده کالا باشد، این ارزش افزوده را هنگام خرید مواد اولیه و یا سایر هزینه‌های لازم برای تولید آن کالا پرداخت کرده است.
حالت دوم: اگر فروشنده وارد کننده باشد و این کالا را خودش وارد ایران کرده باشد، ارزش افزوده را طی فرایند ترخیص کالا، طبق اظهارنامه گمرکی به اداره گمرک ایران پرداخت کرده است.
حالت سوم: و چنانچه فروشنده خود یک واسطه باشد هنگام خرید کالا از فروشنده قبلی ارزش افزوده آن را پرداخت کرده است.
بعد از اینکه فروشنده کالا را به خریدار می‌فروشد و مالیات ارزش افزوده آن را از خریدار دریافت می‌کند، در پایان هر فصل با استفاده از روش خوداظهاری مالیاتی در سامانه ارزش افزوده تفاوت ارزش افزوده دریافتی هنگام فروش کالا و ارزش افزوده پرداختی هنگام تامین کالا را به اداره امور مالیاتی پرداخت می‌کند.
بعد از پایان سال مالی مورد نظر، اداره امور مالیاتی به مدت ۱۰ سال فرصت دارد تا به پرونده ارزش افزوده شخص رسیدگی کند. در این مرحله ممیز رسیدگی با درخواست اسناد و مدارک شخص و بررسی آن‌ها، صحت اظهارات مودی در سامانه ارزش افزوده را بررسی کرده و برای هر فصل (هر دوره ارزش افزوده) یک برگ تشخیص صادر می‌کند. پس از آن مودی در صورت قبول برگ تشخیص، تسویه حساب ارزش افزوده آن سال مالی را انجام می‌دهد. و در صورت عدم قبول برگ تشخیص لازم است مودی ظرف مدت ۳۰ روز از تاریخ صدور برگ تشخیص اعتراض خود را نسبت به برگ تشخیص دوره مورد نظر ثبت کرده و مراحل اعتراض را سپری کند.