چکی که ثبت نشده میشه شکایت کرد

بله، در صورتی که چک صیادی در سامانه صیاد ثبت نشده باشد، همچنان می توان وجه آن را مطالبه کرد، اما نه به عنوان یک سند تجاری با مزایای خاص قانونی، بلکه صرفاً به عنوان یک سند عادی مدنی دال بر وجود یک بدهی. این روند نیازمند طرح دعوای حقوقی در مراجع قضایی است و از ضمانت اجراهای کیفری چک بی بهره خواهد بود.

قوانین جدید صدور چک با هدف افزایش شفافیت و اعتبار، تغییرات بنیادینی در شیوه صدور، انتقال و وصول چک های صیادی ایجاد کرده است. یکی از مهم ترین نوآوری ها، الزام به ثبت چک در سامانه ای تحت عنوان «صیاد» است. با این حال، همچنان برخی از صادرکنندگان به دلایل مختلف از ثبت چک خودداری می کنند و دریافت کنندگان نیز ممکن است بدون اطلاع از این موضوع، چک های ثبت نشده را قبول نمایند. این وضعیت، ابهامات و چالش های حقوقی متعددی را برای دارندگان این گونه اسناد ایجاد می کند، به ویژه در مورد امکان و نحوه مطالبه وجه آن ها. در این مقاله، به صورت جامع و تخصصی به بررسی ماهیت حقوقی چک ثبت نشده، تفاوت آن با چک های ثبت شده، و راهکارهای قانونی موجود برای مطالبه وجه آن خواهیم پرداخت تا ابهامات موجود در این زمینه برطرف شود.

اهمیت سامانه صیاد و قانون جدید چک

سامانه صیاد (سامانه یکپارچه الکترونیکی صدور دسته چک) ابزاری نوین است که توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران برای نظارت دقیق تر بر چرخه چک و افزایش اعتبار این سند تجاری راه اندازی شده است. هدف اصلی از ایجاد این سامانه، کاهش معضل چک های برگشتی، جلوگیری از جعل و سوءاستفاده از چک، و فراهم آوردن امکان اعتبارسنجی دقیق تر صادرکنندگان چک بود. با اجرایی شدن قانون اصلاح صدور چک در سال ۱۳۹۷ و اصلاحات بعدی آن، ثبت اطلاعات چک در سامانه صیاد به یک الزام قانونی تبدیل شد.

ویژگی های متمایز چک های صیادی

چک های صیادی دارای ویژگی های منحصر به فردی هستند که آن ها را از چک های قدیمی متمایز می کند. این ویژگی ها شامل موارد زیر است:

• رنگ بنفش: این چک ها با رنگ بنفش و طرحی یکسان در تمامی بانک ها صادر می شوند.
• شناسه یکتا: هر برگ چک صیادی دارای یک شناسه ۱۶ رقمی یکتا است که برای ثبت و استعلام در سامانه صیاد به کار می رود.
• الزام به ثبت: صدور، دریافت و انتقال این چک ها مستلزم ثبت هویت صادرکننده، دارنده و مشخصات چک (مبلغ و تاریخ) در سامانه صیاد توسط صادرکننده و تأیید آن توسط دارنده است.
• امکان استعلام: دارنده چک می تواند با استفاده از شناسه صیادی و شماره ملی صادرکننده، وضعیت اعتباری و سابقه چک های برگشتی او را استعلام نماید.

تفاوت های بنیادین چک های قدیمی و جدید

تفاوت های اساسی بین چک های قدیمی و جدید (صیادی) نه تنها در ظاهر، بلکه در ماهیت حقوقی و فرآیند وصول آن ها نیز مشهود است. این تفاوت ها به طور خلاصه در جدول زیر قابل مشاهده است:

ویژگی	چک های قدیمی	چک های صیادی جدید
الزام به ثبت در سامانه	ندارد	دارد (توسط صادرکننده و تأیید دارنده)
شکل و رنگ	متفاوت برای هر بانک	یکسان (رنگ بنفش)
شناسه یکتا	ندارد	دارد (۱۶ رقمی)
پشت نویسی	برای انتقال مجاز است	تنها با ثبت در سامانه صیاد امکان پذیر است
اعتبار سند تجاری	در صورت عدم وصول، دارای مزایای سند تجاری است	فقط در صورت ثبت در سامانه دارای مزایای سند تجاری است
امکان استعلام	ندارد	دارد
جرم انگاری عدم ثبت	ناکاربرد	ندارد

تفسیر ماده ۲۱ مکرر قانون صدور چک نیز نقش محوری در این تمایز دارد. این ماده صراحتاً بیان می کند که در مورد چک هایی که پس از گذشت دو سال از لازم الاجرا شدن این قانون صادر می شوند، تسویه چک صرفاً بر اساس اطلاعات ثبت شده در سامانه و در وجه دارنده نهایی چک صورت می گیرد. همچنین تصریح شده است که در صورتی که مالکیت آن ها در سامانه صیاد ثبت نشده باشد، مشمول قانون صدور چک نخواهند بود و بانک ها مکلفند از پرداخت وجه آن ها خودداری کنند. این تبصره به وضوح نشان می دهد که عدم ثبت چک، آن را از شمول مزایای قانونی اسناد تجاری خارج می سازد.

بررسی حقوقی: آیا عدم ثبت چک صیادی جرم محسوب می شود؟

یکی از سوالات کلیدی که برای دارندگان چک های ثبت نشده مطرح می شود، این است که آیا اقدام صادرکننده مبنی بر عدم ثبت چک در سامانه صیاد، می تواند جنبه کیفری داشته و منجر به مجازات شود؟ برای پاسخ به این پرسش، لازم است به دو منبع اصلی حقوقی، یعنی قانون صدور چک جدید و قانون مجازات اسلامی، مراجعه کنیم.

دیدگاه قانون صدور چک جدید

قانون صدور چک جدید (با اصلاحات سال ۱۳۹۷ و ۱۴۰۰) بر لزوم ثبت چک در سامانه صیاد تأکید فراوان دارد و برای عدم ثبت آن، ضمانت اجراهای حقوقی مشخصی را پیش بینی کرده است. همانطور که در بخش قبلی اشاره شد، مطابق تبصره ۱ ماده ۲۱ مکرر این قانون، بانک ها مکلفند از پرداخت وجه چک هایی که مالکیت آن ها در سامانه صیاد ثبت نشده باشد، خودداری نمایند و این چک ها را مشمول قانون صدور چک ندانند. این حکم به وضوح نشان دهنده سلب اعتبار تجاری از چک ثبت نشده است.

با این حال، در هیچ یک از مواد قانون صدور چک جدید، صراحتاً جرمی تحت عنوان عدم ثبت چک در سامانه صیاد تعریف نشده و مجازات کیفری (مانند حبس یا جزای نقدی) برای آن در نظر گرفته نشده است. بنابراین، از منظر این قانون، عدم ثبت چک یک تخلف است که منجر به پیامدهای حقوقی (مانند عدم امکان وصول از بانک) می شود، اما جرم نیست.

دیدگاه قانون مجازات اسلامی

قانون مجازات اسلامی، به عنوان قانون عام در زمینه جرایم و مجازات ها، جرایم مختلف را تعریف کرده و برای آن ها مجازات تعیین می کند. با بررسی این قانون و مصادیق جرایم مالی، مشخص می شود که هیچ عنوان مجرمانه ای مستقلاً برای عدم ثبت چک در سامانه صیاد پیش بینی نشده است. جرایمی مانند کلاهبرداری، خیانت در امانت یا صدور چک بلامحل (که مربوط به چک های با اعتبار تجاری است) شرایط خاص خود را دارند و صرف عدم ثبت چک به تنهایی، مصداق این جرایم نخواهد بود.

نتیجه گیری قطعی: عدم ثبت چک در سامانه صیاد، به خودی خود جرم کیفری محسوب نمی شود و دارای مجازاتی نظیر حبس یا جزای نقدی در قانون نیست. این عمل صرفاً پیامدهای حقوقی در پی خواهد داشت که اعتبار چک را به یک سند عادی تقلیل می دهد.

بنابراین، دارنده چک ثبت نشده نمی تواند با استناد به عدم ثبت، شکایت کیفری (مثلاً از بابت صدور چک بلامحل) مطرح کند؛ بلکه باید از مسیر حقوقی برای مطالبه وجه اقدام نماید. این تمایز در نوع دعوا و مرجع رسیدگی، از اهمیت بالایی برخوردار است.

وضعیت حقوقی چک ثبت نشده: از سند تجاری تا سند عادی مدنی

مهمترین پیامد عدم ثبت چک صیادی در سامانه، تغییر ماهیت حقوقی آن از یک سند تجاری به یک سند عادی مدنی است. این تغییر، تأثیرات شگرفی بر نحوه مطالبه وجه و حقوق دارنده چک خواهد داشت.

چرا چک ثبت نشده از مزایای سند تجاری محروم است؟

چک به عنوان یک سند تجاری، دارای مزایا و ویژگی های خاصی است که آن را از اسناد عادی متمایز می کند. این مزایا شامل موارد زیر می شود:

1. امکان اقدام کیفری: برای چک های برگشتی (در صورت رعایت شرایط قانونی)، امکان شکایت کیفری و مجازات صادرکننده وجود دارد.
2. تأمین خواسته بدون تودیع خسارت احتمالی: دارنده چک می تواند قبل از صدور حکم، اموال صادرکننده را بدون سپردن ودیعه ای توقیف کند.
3. مسئولیت تضامنی ظهرنویسان: در صورت انتقال چک به اشخاص دیگر از طریق ظهرنویسی، تمام ظهرنویسان و صادرکننده به طور تضامنی مسئول پرداخت وجه چک هستند.
4. مرور زمان خاص: چک های تجاری دارای مرور زمان مشخصی برای طرح دعوا هستند.
5. امکان اقدام از طریق اداره اجرای ثبت: برای وصول وجه چک می توان به اداره اجرای ثبت مراجعه و از این طریق اقدام کرد.

اما زمانی که چک در سامانه صیاد ثبت نمی شود، بر اساس تبصره ۱ ماده ۲۱ مکرر قانون صدور چک، از شمول این قانون خارج شده و بنابراین از هیچ یک از مزایای فوق برخوردار نخواهد بود. به عبارت دیگر، چک ثبت نشده، دیگر یک چک به مفهوم قانونی و تجاری آن نیست.

چک ثبت نشده: یک سند عادی مدنی با تعهد پرداخت

با وجود اینکه چک ثبت نشده مزایای اسناد تجاری را از دست می دهد، اما کاملاً بی اعتبار نمی شود. این سند به یک «سند عادی مدنی» تبدیل می شود که صرفاً دلیلی بر بدهکاری صادرکننده به دارنده است. به این معنا که:

• این سند، تعهد صادرکننده به پرداخت مبلغ مندرج در آن را اثبات می کند.
• امضای صادرکننده بر روی چک، نشان دهنده اراده و تعهد او به پرداخت وجه است.

بنابراین، دارنده می تواند با استناد به آن، از طریق مراجع قضایی (دادگاه عمومی حقوقی یا شورای حل اختلاف) مطالبه وجه کند. البته در این حالت، شرایط اثبات دعوا و فرآیند رسیدگی متفاوت خواهد بود.

پیامدهای کلیدی عدم ثبت چک در سامانه صیاد

پیامدهای مهم و اساسی عدم ثبت چک در سامانه صیاد به شرح زیر است:

• بانک از پرداخت وجه خودداری می کند: اصلی ترین و اولین پیامد، عدم امکان نقد کردن چک از طریق بانک است. بانک به دلیل عدم ثبت در سامانه صیاد، گواهی عدم پرداخت نیز صادر نخواهد کرد.
• عدم امکان صدور گواهی عدم پرداخت و برگشت زدن چک به شیوه عادی: فرآیند سنتی برگشت زدن چک و دریافت گواهی عدم پرداخت از بانک برای چک ثبت نشده امکان پذیر نیست.
• عدم امکان طرح دعوا علیه ظهرنویسان (انتقال دهندگان بعدی): مسئولیت تضامنی ظهرنویسان که از ویژگی های اسناد تجاری است، در مورد چک ثبت نشده جاری نیست. دارنده فقط می تواند از صادرکننده چک مطالبه وجه کند. این امر با رای وحدت رویه شماره ۸۲۰ مورخ ۲۶/۸/۱۴۰۱ هیئت عمومی دیوان عالی کشور نیز تأیید شده است.
• عدم امکان درخواست توقیف اموال (تأمین خواسته) بدون تودیع خسارت احتمالی: برای درخواست تأمین خواسته در مورد چک ثبت نشده، دارنده باید خسارت احتمالی را تودیع کند که معمولاً حدود ۱۰ تا ۲۰ درصد مبلغ خواسته است.
• عدم امکان اقدام از طریق اداره اجرای ثبت: این چک ها از مزایای اسناد لازم الاجرا محروم بوده و نمی توان از طریق اجرای ثبت برای وصول آن ها اقدام نمود.

در نتیجه، دارنده چک ثبت نشده باید آگاه باشد که مسیر مطالبه وجه او صرفاً از طریق اقامه دعوای حقوقی و اثبات مدیونیت صادرکننده امکان پذیر است و از تسهیلات و سرعت وصول چک های ثبت شده برخوردار نخواهد بود.

راهنمای گام به گام مطالبه وجه چک صیادی ثبت نشده (به عنوان سند عادی)

با توجه به ماهیت سند عادی چک ثبت نشده، فرآیند مطالبه وجه آن مستلزم رعایت مراحل حقوقی خاصی است. در ادامه، گام های لازم برای پیگیری حقوقی این گونه مطالبات به تفصیل شرح داده شده است.

گام اول: ثبت نام و احراز هویت در سامانه ثنا

پیش از هر اقدام قضایی، ثبت نام در سامانه ثنا (سامانه ابلاغ الکترونیک قضایی) ضروری است. تمامی ابلاغیه های دادگاه و مکاتبات قضایی از طریق این سامانه صورت می گیرد و عدم ثبت نام می تواند منجر به عدم اطلاع از روند پرونده و تضییع حقوق شود. می توانید با مراجعه حضوری به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی یا به صورت آنلاین از طریق وب سایت sana.adliran.ir اقدام به ثبت نام و احراز هویت نمایید.

گام دوم: جمع آوری و آماده سازی مدارک لازم

برای طرح دعوای مطالبه وجه چک ثبت نشده، باید مدارک زیر را جمع آوری و آماده کنید:

• اصل چک صیادی ثبت نشده: ارائه اصل چک در جلسات دادرسی برای بررسی توسط کارشناس خط و امضا (در صورت لزوم) ضروری است.
• مدارک هویتی خواهان: شامل کارت ملی و شناسنامه برای اشخاص حقیقی، یا شناسه ملی و مدارک ثبتی برای اشخاص حقوقی.
• رسید ثبت نام در سامانه ثنا: (در صورت لزوم، معمولاً با ارائه کد ملی، احراز ثبت نام در سامانه ثنا توسط دفاتر خدمات قضایی انجام می شود).

گام سوم: تنظیم دقیق دادخواست مطالبه وجه سند عادی

تنظیم دادخواست، مهم ترین مرحله در آغاز فرآیند قضایی است. دادخواست باید به صورت دقیق، شفاف و با استناد به قوانین مرتبط نگارش شود. در دادخواست مطالبه وجه چک ثبت نشده، شما در واقع وجه یک سند عادی را از بدهکار (صادرکننده چک) درخواست می کنید.

نکات کلیدی در نگارش دادخواست

• عنوان خواسته: باید صراحتاً مطالبه وجه یک فقره چک صیادی ثبت نشده به عنوان سند عادی یا مشابه آن باشد.
• مشخصات خواهان و خوانده: درج دقیق مشخصات هویتی و آدرس پستی طرفین.
• شرح خواسته: به تفصیل و به صورت chronologically (ترتیب زمانی) توضیح دهید که چگونه و چرا چک را دریافت کرده اید، چرا ثبت نشده و چرا بانک از پرداخت آن خودداری کرده است. تأکید کنید که چک به دلیل عدم ثبت در سامانه صیاد، از مزایای سند تجاری بی بهره است و اکنون به عنوان یک سند عادی دلیل بر بدهکاری صادرکننده است.
• دلایل و مستندات: اشاره به اصل و تصویر چک صیادی، کپی مدارک هویتی.
• مطالبات فرعی: درخواست پرداخت خسارت تأخیر تأدیه (از تاریخ سررسید تا زمان اجرای حکم)، هزینه دادرسی و حق الوکاله وکیل (در صورت استفاده).

نمونه دادخواست مطالبه وجه چک صیادی ثبت نشده

ریاست محترم دادگاه عمومی/شورای حل اختلاف...

با سلام و احترام، احتراما به استحضار می رساند اینجانب (نام و نام خانوادگی خواهان) فرزند (نام پدر) به شماره ملی (کد ملی خواهان) به آدرس (آدرس کامل خواهان)، خواهان پرونده در تاریخ (تاریخ دریافت چک) یک فقره چک صیادی به شماره (شماره صیادی یا سری و سریال چک) عهده بانک (نام بانک) شعبه (نام شعبه) به مبلغ (مبلغ به ریال و حروف) از خوانده محترم آقا/خانم (نام و نام خانوادگی خوانده) فرزند (نام پدر) به شماره ملی (کد ملی خوانده) به آدرس (آدرس کامل خوانده) دریافت کرده ام. متاسفانه، به دلیل عدم ثبت این چک توسط صادرکننده در سامانه صیاد و عدم تأیید توسط اینجانب (دارنده)، بانک محال علیه نیز از پرداخت وجه آن و صدور گواهی عدم پرداخت خودداری نمود.

نظر به اینکه این چک، مطابق تبصره 1 ماده 21 مکرر قانون صدور چک جدید (اصلاحی 1400)، مشمول قانون صدور چک نبوده و سند تجاری محسوب نمی شود، بلکه صرفاً یک سند عادی مدنی دال بر تعهد پرداخت وجه از سوی صادرکننده می باشد، و با توجه به امضای سند توسط متعهد، بدینوسیله صدور حکم بر محکومیت خوانده به پرداخت مبلغ (مبلغ به ریال) (وجه چک) و کلیه خسارات دادرسی شامل هزینه دادرسی، حق الوکاله وکیل (در صورت استفاده) و خسارت تأخیر تأدیه از تاریخ سررسید (تاریخ مندرج در چک) تا زمان اجرای حکم، مورد استدعاست.

دلایل و مستندات:
1. تصویر مصدق اصل چک صیادی ثبت نشده به شماره (شماره صیادی یا سری و سریال چک).
2. کپی برابر اصل مدارک هویتی خواهان (شناسنامه و کارت ملی).
3. رسید ثبت نام در سامانه ثنا.

با تشکر و احترام
(امضا خواهان)

گام چهارم: ثبت دادخواست در دفاتر خدمات قضایی الکترونیک

پس از تنظیم دادخواست و جمع آوری مدارک، باید به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کنید. در این دفاتر، دادخواست شما به همراه مدارک اسکن شده و در سامانه قضایی ثبت می شود. همچنین، هزینه های اولیه ثبت دادخواست و خدمات مربوطه در همین مرحله پرداخت می گردد. دقت کنید که تمامی مدارک باید به صورت کامل و خوانا اسکن و بارگذاری شوند.

گام پنجم: تعیین مرجع صالح رسیدگی (شورای حل اختلاف یا دادگاه)

پس از ثبت دادخواست در دفاتر خدمات قضایی، پرونده شما به مرجع قضایی صالح ارجاع داده می شود. این مرجع می تواند یکی از دو مورد زیر باشد:

• شورای حل اختلاف: صلاحیت رسیدگی به دعاوی مالی که مبلغ آن ها بر اساس آخرین مقررات (در حال حاضر تا سقف ۲۰ یا ۱۰۰ میلیون تومان) باشد، در صلاحیت شورای حل اختلاف است.
• دادگاه عمومی حقوقی: برای مبالغ بالاتر از حد نصاب شورای حل اختلاف، پرونده به دادگاه عمومی حقوقی ارجاع می شود.

محل اقامتگاه خوانده یا محل انعقاد قرارداد (در اینجا محل صدور چک) یا محل اجرای تعهد (در اینجا بانک صادرکننده چک) در تعیین دادگاه صالح نقش دارد.

گام ششم: فرآیند رسیدگی و صدور حکم

پس از ارجاع پرونده به شعبه مربوطه، وقت جلسه رسیدگی تعیین و به طرفین ابلاغ می شود. حضور خواهان در جلسات دادرسی برای ارائه توضیحات و دفاع از خواسته خود از اهمیت بالایی برخوردار است. در این جلسات، دادگاه به بررسی دلایل و مستندات ارائه شده می پردازد. در صورت نیاز، ممکن است از کارشناس خط و امضا برای تأیید امضای صادرکننده بر روی چک استفاده شود. اگر خوانده (صادرکننده) در جلسات دادگاه حاضر نشود، دادگاه می تواند به صورت غیابی اقدام به صدور رأی نماید. پس از احراز صحت امضا و تعهد صادرکننده به پرداخت وجه، حکم بر محکومیت خوانده به پرداخت مبلغ چک و خسارات مربوطه صادر خواهد شد.

گام هفتم: پیگیری و اجرای حکم قطعی

حکم صادر شده از دادگاه یا شورای حل اختلاف پس از طی مراحل تجدیدنظر و قطعیت (اگر طرفین اعتراض نکنند یا اعتراض آن ها رد شود)، قابل اجرا است. دارنده چک (خواهان) می تواند با مراجعه به واحد اجرای احکام دادگاه، درخواست اجرای حکم را نماید. در این مرحله، اموال محکوم علیه (صادرکننده) شناسایی و برای وصول مبلغ حکم، توقیف و به مزایده گذاشته می شود.

با رعایت این مراحل، حتی در صورت عدم ثبت چک در سامانه صیاد، امکان مطالبه قانونی وجه آن به عنوان یک سند عادی فراهم خواهد بود. اما، لازم به تأکید است که این فرآیند ممکن است زمان برتر و پیچیده تر از وصول یک چک صیادی ثبت شده باشد.

بررسی هزینه های مطالبه وجه چک ثبت نشده

مطالبه وجه چک ثبت نشده، همانند هر دعوای حقوقی دیگری، شامل هزینه هایی است که خواهان باید متقبل شود. آگاهی از این هزینه ها برای برنامه ریزی و تصمیم گیری آگاهانه ضروری است.

هزینه های دفاتر خدمات قضایی

اولین بخش از هزینه ها، مربوط به خدمات دفاتر خدمات الکترونیک قضایی است که شامل موارد زیر می شود:

• هزینه ثبت دادخواست: این هزینه ثابت بوده و در سال های مختلف توسط قوه قضائیه تعیین می شود.
• هزینه تایپ دادخواست: در صورتی که دادخواست توسط کارمندان دفتر تایپ شود، هزینه ای بابت این خدمت دریافت می گردد.
• هزینه احراز هویت ثنا: اگر هنوز در سامانه ثنا ثبت نام نکرده اید یا نیاز به احراز هویت مجدد دارید، این هزینه نیز اضافه خواهد شد.

هزینه دادرسی (بر اساس مبلغ چک)

مهم ترین بخش هزینه ها، مربوط به هزینه دادرسی است که بر اساس مبلغ خواسته (وجه چک) و مطابق تعرفه قوه قضائیه محاسبه می شود. نرخ های معمول (که ممکن است تغییر کند) به شرح زیر است:

• اگر مبلغ چک تا سقف مشخصی (مثلاً تا ۲۰ میلیون تومان در شورای حل اختلاف یا ۱۰۰ میلیون تومان در دادگاه عمومی طبق آخرین تغییرات) باشد، درصد کمتری (مثلاً ۲.۵ درصد) از مبلغ خواسته به عنوان هزینه دادرسی اخذ می شود.
• برای مبالغ بالاتر از این حد نصاب، درصد بیشتری (مثلاً ۳.۵ درصد) از مبلغ خواسته به عنوان هزینه دادرسی محاسبه می گردد.

این هزینه ها در ابتدای فرآیند و هنگام ثبت دادخواست باید پرداخت شوند.

امکان مطالبه خسارت تأخیر تأدیه

در کنار اصل مبلغ چک، دارنده می تواند خسارت تأخیر تأدیه را نیز مطالبه کند. خسارت تأخیر تأدیه، مبلغی است که به دلیل تأخیر در پرداخت دین (وجه چک) از تاریخ سررسید تا زمان پرداخت کامل آن، به دارنده تعلق می گیرد. شرایط و نحوه محاسبه این خسارت:

• مطالبه خسارت تأخیر تأدیه باید صراحتاً در دادخواست قید شود.
• میزان این خسارت بر اساس نرخ تورم اعلامی توسط بانک مرکزی محاسبه می گردد.
• دادگاه در صورت احراز شرایط، حکم به پرداخت این خسارت را نیز صادر خواهد کرد.

لازم به ذکر است که تمامی هزینه های دادرسی و خسارت تأخیر تأدیه، در صورت پیروزی خواهان در دعوا، به موجب حکم دادگاه بر عهده محکوم علیه (صادرکننده چک) قرار خواهد گرفت.

توصیه های کاربردی و پیشگیرانه

برای جلوگیری از مواجهه با مشکلات ناشی از چک های ثبت نشده و همچنین اقدام موثر در صورت بروز چنین شرایطی، رعایت توصیه های زیر حیاتی است:

تأیید ثبت چک صیادی قبل از قبول

مهمترین و اولین گام پیشگیرانه، این است که همواره قبل از پذیرش هرگونه چک صیادی، از ثبت صحیح و تأیید آن در سامانه صیاد اطمینان حاصل کنید. این کار را می توان از طریق روش های زیر انجام داد:

• استعلام پیامکی: ارسال شناسه ۱۶ رقمی چک به سرشماره ۷۰۱۷۰۱.
• اپلیکیشن های موبایل: استفاده از برنامه های بانکی یا اپلیکیشن های پرداخت (مانند آپ، ۷۲۴ و…) که قابلیت استعلام و تأیید چک صیادی را دارند.
• بانکداری اینترنتی: از طریق درگاه های اینترنتی بانک ها و بخش مربوط به خدمات چک صیادی.

عدم تأیید چک در سامانه صیاد توسط گیرنده، به منزله عدم پذیرش قانونی آن است و می تواند شما را از مشکلات آتی مصون بدارد.

اقدام در صورت امتناع از ثبت

اگر صادرکننده چک از ثبت آن در سامانه صیاد امتناع می کند، دارنده چک باید بداند که دو مسیر کلی پیش رو دارد:

1. الزام حقوقی به ثبت: برخی حقوقدانان معتقدند می توان از طریق دادگاه، صادرکننده را به ثبت چک در سامانه صیاد الزام کرد. این دعوا نیز یک دعوای حقوقی است و نیاز به طرح دادخواست دارد. با این حال، باید توجه داشت که در مورد قابلیت اجرای این الزام حقوقی، اختلاف نظرهایی وجود دارد و رویه قضایی در این خصوص ممکن است متفاوت باشد.
2. اقدام مستقیم برای مطالبه وجه به عنوان سند عادی: بدون معطل شدن برای الزام به ثبت، می توانید مستقیماً و با رعایت مراحل ذکر شده در این مقاله، برای مطالبه وجه چک به عنوان یک سند عادی اقدام کنید. این روش اغلب مطمئن تر و سریع تر است.

مشاوره با وکیل متخصص چک

پیچیدگی های قوانین جدید چک و تفاوت های ظریف بین اسناد تجاری و اسناد عادی، لزوم مشاوره با وکیل متخصص در این زمینه را دوچندان می کند. یک وکیل باتجربه می تواند:

• شما را در تمامی مراحل حقوقی راهنمایی کند.
• بهترین استراتژی حقوقی را با توجه به شرایط خاص پرونده شما پیشنهاد دهد.
• در تنظیم دقیق دادخواست و جمع آوری مدارک کمک کند.
• شما را در جلسات دادرسی نمایندگی کند و شانس موفقیت پرونده را افزایش دهد.

اهمیت رای وحدت رویه ۲۶/۸/۱۴۰۱

همانطور که پیش تر ذکر شد، رای وحدت رویه شماره ۸۲۰ مورخ ۲۶/۸/۱۴۰۱ هیئت عمومی دیوان عالی کشور، تأکید کرده است که در صورت عدم ثبت چک صیادی در سامانه، تنها صادرکننده مسئول پرداخت وجه آن است و دارنده نمی تواند علیه ظهرنویسان (انتقال دهندگان بعدی) طرح دعوا کند. این رای بسیار مهم، مسئولیت را به صادرکننده محدود کرده و بر اهمیت ثبت انتقال چک در سامانه صیاد برای ایجاد مسئولیت تضامنی ظهرنویسان، مهر تأیید می زند. بنابراین، در صورت دریافت چک از طریق ظهرنویسی و عدم ثبت آن، فقط می توانید از صادرکننده اصلی مطالبه وجه کنید.

سوالات متداول

آیا می توان چک ثبت نشده را برگشت زد؟

خیر، بانک ها مکلفند از پرداخت وجه چک های صیادی که در سامانه صیاد ثبت نشده اند، خودداری کنند و به تبع آن، گواهی عدم پرداخت نیز صادر نمی کنند. فرآیند برگشت زدن چک به شیوه سنتی برای این گونه چک ها امکان پذیر نیست.

آیا ظهرنویس چک ثبت نشده مسئول پرداخت است؟

خیر، مطابق تبصره ۱ ماده ۲۱ مکرر قانون صدور چک و همچنین رأی وحدت رویه شماره ۸۲۰ دیوان عالی کشور، در مورد چک ثبت نشده در سامانه صیاد، مسئولیت ظهرنویسان (انتقال دهندگان بعدی) ساقط است و دارنده چک فقط می تواند از صادرکننده اصلی مطالبه وجه کند.

تا چه زمانی می توان برای مطالبه وجه چک ثبت نشده اقدام کرد؟

از آنجایی که چک ثبت نشده به عنوان یک سند عادی تلقی می شود و از شمول قانون چک (که محدودیت های زمانی خاصی برای اقدامات کیفری و حقوقی دارد) خارج است، محدودیت زمانی مشخصی برای مطالبه وجه آن وجود ندارد و تابع قواعد عمومی مرور زمان اسناد عادی در قوانین مدنی است. با این حال، همیشه توصیه می شود برای حفظ حقوق خود، سرعت عمل داشته باشید و در اسرع وقت اقدام قضایی لازم را به عمل آورید.

چگونه می توان از ثبت شدن چک در سامانه صیاد مطمئن شد؟

قبل از دریافت چک، می توانید از طریق ارسال شناسه ۱۶ رقمی چک به سرشماره ۷۰۱۷۰۱، استفاده از اپلیکیشن های بانکی و پرداخت (مانند آپ، ۷۲۴) یا مراجعه به درگاه های اینترنتی بانک ها، از ثبت و تأیید چک در سامانه صیاد استعلام بگیرید.

آیا برای مبالغ کم نیز شکایت از چک ثبت نشده توجیه دارد؟

توجیه شکایت برای مبالغ کم بستگی به ارزش زمانی و هزینه ای دارد که برای فرد متقبل می شود. اگرچه از نظر قانونی امکان مطالبه وجود دارد، اما هزینه های دادرسی و زمان بر بودن فرآیند ممکن است در مورد مبالغ بسیار کم از نظر اقتصادی به صرفه نباشد. با این حال، برای مبالغی که در صلاحیت شورای حل اختلاف قرار می گیرند (معمولاً تا ۱۰۰ میلیون تومان)، فرآیند ساده تر و کم هزینه تر است.

آیا می توان برای چک ثبت نشده، درخواست توقیف اموال داد؟

بله، امکان درخواست توقیف اموال (تأمین خواسته) وجود دارد، اما برخلاف چک ثبت شده که بدون تودیع خسارت احتمالی می توان اموال را توقیف کرد، برای چک ثبت نشده دارنده باید معادل ۱۰ تا ۲۰ درصد از مبلغ خواسته را به عنوان خسارت احتمالی به حساب دادگستری واریز کند تا درخواست تأمین خواسته او پذیرفته شود.

نتیجه گیری: آگاهی، اولین گام در حفظ حقوق

چک صیادی ثبت نشده، در سیستم حقوقی ایران، ماهیتی دوگانه پیدا کرده است. در حالی که از مزایای خاص و ضمانت اجراهای قدرتمند یک سند تجاری محروم است، اما همچنان به عنوان یک سند عادی مدنی، دلیلی محکم بر وجود بدهی و تعهد پرداخت از سوی صادرکننده تلقی می شود. این سند، برخلاف تصور برخی، کاملاً بی اعتبار نیست و دارنده آن می تواند از مسیر حقوقی برای مطالبه وجه آن اقدام کند.

نکات کلیدی این مقاله بر این موضوع تأکید دارد که عدم ثبت چک در سامانه صیاد، جرمی کیفری نیست و پیامدهای آن صرفاً حقوقی است. فرآیند مطالبه وجه شامل ثبت نام در سامانه ثنا، تنظیم دقیق دادخواست مطالبه وجه سند عادی، مراجعه به دفاتر خدمات قضایی و پیگیری پرونده در شورای حل اختلاف یا دادگاه عمومی حقوقی است. همچنین، آگاهی از هزینه های دادرسی و امکان مطالبه خسارت تأخیر تأدیه از اهمیت بالایی برخوردار است.

آگاهی از این قوانین و اقدام به موقع و صحیح، کلید حفظ و استیفای حقوق دارندگان چک ثبت نشده است. در نهایت، توصیه می شود که پیش از دریافت هر چک صیادی، از ثبت و تأیید آن در سامانه صیاد اطمینان حاصل کنید و در صورت بروز مشکل، حتماً از مشاوره با وکیل متخصص در امور چک بهره مند شوید تا با اتخاذ بهترین رویکرد حقوقی، از تضییع حقوق خود جلوگیری نمایید.