در دنیای پرشتاب امروز که دسترسی به اطلاعات آسان‌تر از همیشه شده است مرز میان استفاده از دانش موجود و خلق اثری نو گاهی اوقات مبهم به نظر می‌رسد. با این حال حفظ اصالت و امانتداری علمی ستون فقرات پیشرفت دانش و اعتبار پژوهشگران است. پدیده‌ای به نام سرقت علمی یا پلاژیاریسم که به معنای استفاده غیرمجاز و بدون ارجاع از ایده‌ها نوشته‌ها یا داده‌های دیگران است تهدیدی جدی برای این اصول بنیادین محسوب می‌شود. این اقدام نه تنها اعتبار فرد مرتکب را زیر سوال میبرد بلکه به اعتماد عمومی به جامعه علمی آسیب می‌رساند و مانع رشد واقعی علم می‌شود. فهم عمیق مفهوم سرقت علمی شناخت انواع مختلف آن درک ریشه‌ها و پیامدهای آن و مهم‌تر از همه آشنایی با راهکارهای مؤثر برای پیشگیری از آن برای هر فردی که در مسیر تحصیل و پژوهش گام برمی‌دارد امری حیاتی است. این متن به شما کمک می‌کند تا با جنبه‌های مختلف این پدیده آشنا شوید و ابزارها و دانش لازم برای حفظ اصالت و امانتداری در کارهای علمی خود را کسب کنید تا بتوانید با اطمینان خاطر در مسیر تولید دانش گام بردارید.
تعریف و مفهوم سرقت علمی
سرقت علمی که در زبان انگلیسی با واژه Plagiarism شناخته می‌شود به استفاده از آثار فکری نوشتاری هنری یا پژوهشی دیگران بدون ذکر منبع اصلی و ارائه آن به نام خود اشاره دارد. این آثار می‌تواند شامل متون ایده‌ها داده‌ها نتایج تحقیقات نمودارها تصاویر کد کامپیوتری یا هرگونه خروجی خلاقانه دیگر باشد. هسته اصلی سرقت علمی عدم رعایت حقوق مالکیت فکری خالق اصلی اثر و فریب خواننده یا مخاطب با ادعای مالکیت بر کاری است که توسط دیگری انجام شده است. این پدیدیه‌ی ناپسند تنها محدود به کپی مستقیم متن نیست بلکه اشکال پیچیده‌تری نیز دارد که ممکن است ناآگاهانه رخ دهد. درک دقیق مفهوم سرقت علمی برای تمامی افراد فعال در حوزه‌های علمی دانشگاهی و پژوهشی ضروری است؛ چرا که رعایت اصول اخلاقی در پژوهش سنگ‌بنای اعتبار و پیشرفت علمی محسوب می‌شود. هدف اصلی از ارجاع‌دهی و ذکر منابع علاوه بر رعایت حقوق مؤلف فراهم کردن امکان دسترسی خوانندگان به منابع اصلی برای بررسی و اعتبارسنجی اطلاعات است.
انواع سرقت علمی
سرقت علمی یک پدیده تک‌بعدی نیست و در اشکال گوناگونی خود را نشان می‌دهد که برخی از آن‌ها آشکار و برخی دیگر پنهان‌تر هستند. شناخت این انواع مختلف به پژوهشگران کمک می‌کند تا ناخواسته در دام این تخلف اخلاقی و علمی نیفتند و بتوانند با دقت بیشتری از آثار دیگران استفاده کنند. این تنوع در اشکال سرقت علمی نشان‌دهنده ضرورت آگاهی و دقت فراوان در هنگام نگارش متون علمی و پژوهشی است. در ادامه به بررسی برخی از رایج‌ترین انواع پلاژیاریسم می‌پردازیم تا تصویر روشن‌تری از گستردگی این پدیده ارائه شود.
سرقت مستقیم
سرقت مستقیم آشکارترین و شناخته‌شده‌ترین نوع سرقت علمی است که در آن فرد بدون هیچ‌گونه تغییری بخشی یا تمام یک متن پاراگراف جمله یا حتی عبارت کلیدی را از منبعی دیگر کپی کرده و بدون قرار دادن در علامت نقل قول و ذکر دقیق منبع آن را در اثر خود وارد می‌کند. این عمل مصداق بارز دزدی ادبی محسوب می‌شود و به راحتی توسط نرم‌افزارهای مشابهت‌یاب قابل شناسایی است. در این نوع سرقت فرد هیچ تلاشی برای بازنویسی یا تغییر ساختار جمله انجام نمی‌دهد و عیناً از کلمات و عبارات نویسنده اصلی استفاده می‌کند. سرقت مستقیم به شدت به اعتبار علمی فرد آسیب می‌زند و معمولاً با شدیدترین مجازات‌های انضباطی و قانونی همراه است. حتی کپی کردن چند جمله بدون ارجاع صحیح می‌تواند مصداق این نوع سرقت باشد بنابراین دقت در استفاده از نقل قول‌ها و ارجاع‌دهی دقیق آن‌ها امری ضروری است.
خود سرقتی
خود سرقتی یا Self-Plagiarism به استفاده مجدد از مطالب داده‌ها یا بخش‌هایی از آثار پیشین خود که قبلاً منتشر شده‌اند بدون ارجاع مناسب به منبع اصلی (یعنی اثر قبلی خود) در یک اثر جدید اشاره دارد. هرچند ممکن است در نگاه اول عجیب به نظر برسد که فردی کار خود را سرقت کند اما از دیدگاه اخلاق نشر و پژوهش این عمل می‌تواند گمراه‌کننده باشد. انتشار مجدد یک مقاله در دو مجله مختلف استفاده از بخش‌های قابل توجهی از پایان‌نامه در یک مقاله بدون ذکر اینکه قبلاً در قالب پایان‌نامه ارائه شده است یا استفاده از داده‌های یک پژوهش قبلی بدون ارجاع به انتشار اصلی آن همگی می‌توانند مصداق خود سرقتی باشند. دلیل اینکه این عمل تخلف محسوب می‌شود این است که فرد ممکن است با این کار سعی در افزایش تعداد انتشارات خود داشته باشد یا خواننده را گمراه کند که این محتوا کاملاً جدید و اصیل است در حالی که قبلاً ارائه شده است. رعایت شفافیت و ارجاع به آثار قبلی خود در صورت استفاده مجدد از آن‌ها از بروز این نوع سرقت علمی جلوگیری می‌کند.
ترجمه سرقتی
ترجمه سرقتی یکی از انواع پنهان‌تر سرقت علمی است که به‌ویژه در محیط‌های دانشگاهی و پژوهشی که از منابع به زبان‌های مختلف استفاده می‌شود رخ می‌دهد. در این حالت فرد متنی را از یک زبان (مثلاً انگلیسی) به زبان دیگر (مثلاً فارسی) ترجمه می‌کند و آن را در اثر خود (مانند پایان‌نامه یا مقاله) بدون ذکر منبع اصلی منتشر می‌کند و وانمود می‌کند که این محتوا حاصل کار خود اوست. هرچند فرآیند ترجمه نیازمند مهارت است اما ایده ساختار و محتوای اصلی متعلق به نویسنده اولیه است و عدم ارجاع به او مصداق سرقت محسوب می‌شود. این نوع سرقت به دلیل نیاز به دانش زبانی برای تشخیص ممکن است کمتر از سرقت مستقیم شناسایی شود اما از نظر اخلاقی تفاوتی با آن ندارد. برای جلوگیری از ترجمه سرقتی لازم است که پس از ترجمه متن حتماً به منبع اصلی و مترجم (در صورت وجود) ارجاع داده شود تا حقوق مؤلف و مترجم رعایت گردد و شفافیت علمی حفظ شود.
ریشه یابی سرقت علمی
درک دلایل و ریشه‌های سرقت علمی برای یافتن راهکارهای مؤثر جهت پیشگیری از آن امری حیاتی است. این پدیده معمولاً نتیجه ترکیبی از عوامل فردی محیطی و ساختاری است که فرد را به سمت استفاده نادرست از آثار دیگران سوق می‌دهد. یکی از مهم‌ترین ریشه‌ها ناآگاهی از اصول اخلاق پژوهشی و نحوه صحیح استفاده از منابع و ارجاع‌دهی است. بسیاری از دانشجویان و حتی برخی پژوهشگران ممکن است درک درستی از تفاوت میان استفاده مجاز از منابع نقل قول پارافریز و سرقت علمی نداشته باشند. فشار برای انتشار مقالات (سندروم “Publish or Perish”) ضرب‌الاجل‌های فشرده برای ارائه کار و کمبود زمان برای انجام پژوهش اصیل و نگارش دقیق نیز می‌تواند افراد را به سمت کپی‌برداری سوق دهد. از دیگر عوامل می‌توان به ضعف در مهارت‌های نگارش و تفکر انتقادی اشاره کرد که بازنویسی و تولید محتوای اصیل را برای فرد دشوار می‌سازد. در برخی موارد سهل‌انگاری عدم توجه کافی به جزئیات و حتی تصور اینکه کار دیگران به راحتی قابل دسترس و استفاده است می‌تواند منجر به سرقت علمی شود. مشکلات ساختاری در نظام آموزشی و پژوهشی مانند عدم نظارت کافی یا نبود قوانین و مجازات‌های بازدارنده نیز در بروز این پدیده نقش دارند. شناخت این ریشه‌ها به ما کمک می‌کند تا با ارائه آموزش‌های مناسب ایجاد محیط‌های حمایتی و وضع قوانین شفاف و سختگیرانه با این معضل به شکلی ریشه‌ای مقابله کنیم.
پیامدها و تبعات سرقت علمی
ارتکاب سرقت علمی تنها به معنای یک اشتباه ساده در ارجاع‌دهی نیست؛ بلکه دارای پیامدها و تبعات بسیار جدی و گسترده‌ای است که می‌تواند زندگی حرفه‌ای و شخصی فرد را تحت تاثیر قرار دهد و به اعتبار جامعه علمی آسیب بزند. این پیامدها محدود به حوزه دانشگاهی نیستند و می‌توانند ابعاد حقوقی قانونی و اجتماعی نیز داشته باشند. درک عمق این تبعات اهمیت پیشگیری از سرقت علمی را دوچندان می‌سازد. این اقدامات ناگوار نه تنها برای فرد مرتکب بلکه برای نهادهای آموزشی و پژوهشی نیز اعتبارزدایی به همراه دارند. در ادامه به تفکیک به بررسی مهم‌ترین پیامدهای سرقت علمی می‌پردازیم تا تصویری جامع از خطرات این عمل ارائه دهیم.
آثار منفی بر اعتبار و شهرت علمی
شاید جدی‌ترین پیامد سرقت علمی برای یک پژوهشگر یا دانشجو از دست دادن اعتبار و شهرت علمی باشد. در دنیای آکادمیک اعتبار فرد بر اساس صداقت اصالت و کیفیت کارهای او بنا می‌شود. هنگامی که فردی متهم به سرقت علمی می‌شود اعتماد جامعه علمی به او به شدت خدشه‌دار می‌شود. این موضوع می‌تواند منجر به رد مقالات توسط مجلات معتبر عدم پذیرش در برنامه‌های تحصیلات تکمیلی از دست دادن فرصت‌های شغلی در دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی لغو جوایز و افتخارات علمی و حتی بایکوت شدن توسط همکاران علمی شود. بازسازی شهرت علمی پس از اتهام سرقت علمی بسیار دشوار و در بسیاری از موارد غیرممکن است. این آسیب به شهرت می‌تواند سال‌ها فرد را تحت تاثیر قرار دهد و مانع پیشرفت او در مسیر علمی شود. بنابراین حفظ اعتبار علمی با رعایت اصول اخلاقی و امانتداری در پژوهش یکی از ارزشمندترین دستاوردهای هر فرد در این حوزه است.
مجازات های انضباطی و تحصیلی
مؤسسات آموزشی و پژوهشی در سراسر جهان سرقت علمی را به عنوان یک تخلف جدی انضباطی تلقی می‌کنند و برای مقابله با آن مجازات‌های مختلفی در نظر می‌گیرند. این مجازات‌ها می‌تواند از تذکر شفاهی یا کتبی آغاز شده و تا اخراج دائم از دانشگاه لغو مدرک تحصیلی (حتی سال‌ها پس از فارغ‌التحصیلی) تعلیق از تحصیل برای یک نیمسال یا بیشتر یا مردود شدن در یک درس یا پایان‌نامه پیش برود. شدت مجازات معمولاً به گستردگی و نوع سرقت علمی و همچنین قوانین داخلی مؤسسه بستگی دارد. این مجازات‌های انضباطی می‌تواند آینده تحصیلی و شغلی فرد را به کلی تحت تاثیر قرار دهد و فرصت‌های آتی را از او سلب کند. هدف از این مجازات‌ها علاوه بر تنبیه فرد خاطی ایجاد بازدارندگی برای سایر دانشجویان و پژوهشگران و تأکید بر اهمیت رعایت اصول اخلاقی در محیط دانشگاهی است. اطلاع دقیق از آیین‌نامه‌ها و مقررات دانشگاهی در خصوص سرقت علمی برای تمامی دانشجویان و اساتید ضروری است.
پیامدهای حقوقی و قانونی
علاوه بر مجازات‌های انضباطی و تحصیلی سرقت علمی می‌تواند پیامدهای حقوقی و قانونی نیز به دنبال داشته باشد. آثار علمی تحت حمایت قوانین مالکیت فکری و حق تکثیر (کپی‌رایت) قرار دارند. استفاده غیرمجاز از آثار دیگران بدون کسب اجازه از صاحب اثر به ویژه اگر منجر به ضرر مالی یا اعتباری برای صاحب اثر شود می‌تواند مبنای طرح دعوی حقوقی قرار گیرد. صاحب اثر می‌تواند از فرد یا نهادی که مرتکب سرقت علمی شده است به دلیل نقض حق تکثیر شکایت کرده و مطالبه خسارت مادی و معنوی نماید. در برخی کشورها سرقت علمی در موارد خاص می‌تواند حتی جنبه کیفری نیز پیدا کند. این پیامدهای حقوقی می‌تواند منجر به پرداخت جریمه‌های سنگین مالی هزینه‌های دادرسی و در موارد نادر حتی مجازات‌های زندان شود. بنابراین رعایت حق تکثیر و ارجاع صحیح به منابع نه تنها یک الزام اخلاقی بلکه یک ضرورت قانونی نیز محسوب می‌شود و عدم توجه به آن می‌تواند عواقب بسیار ناگواری در پی داشته باشد.
راه های پیشگیری از سرقت علمی
پیشگیری از سرقت علمی نیازمند رویکردی چندوجهی است که شامل آموزش آگاهی رعایت اصول اخلاقی و استفاده از ابزارهای مناسب می‌شود. تمرکز بر پیشگیری هم برای افراد و هم برای نهادهای علمی بسیار مؤثرتر و کم‌هزینه‌تر از برخورد با پیامدهای آن است. با نهادینه کردن فرهنگ امانتداری علمی و ارائه دانش و ابزارهای لازم به دانشجویان و پژوهشگران از همان ابتدای مسیر می‌توان گام‌های مؤثری در کاهش این پدیده برداشت. این راهکارها به افراد کمک می‌کنند تا با اطمینان خاطر و بر پایه اصول صحیح به تولید دانش و انتشار آثار علمی بپردازند و از گرفتار شدن در دام پلاژیاریسم در امان بمانند. در ادامه به برخی از مهم‌ترین این راهکارها اشاره می‌کنیم که هر فردی در حوزه علمی باید به آن‌ها توجه کند.
ارجاع دهی صحیح
ارجاع‌دهی صحیح مهم‌ترین و بنیادی‌ترین راهکار برای پیشگیری از سرقت علمی است. ارجاع به معنای ذکر دقیق منبع اطلاعات ایده نقل قول داده یا هر بخشی از کار است که از اثر دیگری برداشت شده است. هدف از ارجاع‌دهی این است که خواننده بداند کدام بخش از متن متعلق به نویسنده اصلی است و بتواند به منبع اصلی مراجعه کند. سیستم‌های مختلفی برای ارجاع‌دهی وجود دارند (مانند APA MLA شیکاگو ونکوور و…) که هر رشته علمی ممکن است از یکی از آن‌ها استفاده کند. مهم این است که در تمام متن از یک سبک ارجاع‌دهی به صورت منسجم و دقیق استفاده شود. ارجاع باید هم در داخل متن (به صورت درون‌متنی) و هم در فهرست منابع پایانی مقاله یا کتاب ذکر شود. ارجاع‌دهی صحیح نه تنها از سرقت علمی جلوگیری می‌کند بلکه نشان‌دهنده گستردگی مطالعات نویسنده و اعتبار بخشیدن به کار اوست. یادگیری اصول ارجاع‌دهی صحیح برای تمامی دانشجویان و پژوهشگران امری ضروری است و باید بخشی جدایی‌ناپذیر از آموزش‌های آکادمیک باشد.
پارافریز و بازنویسی اصولی مطالب
پارافریز یا بازنویسی اصولی مطالب یکی دیگر از روش‌های کلیدی برای استفاده از ایده‌ها و اطلاعات دیگران بدون ارتکاب سرقت علمی است. پارافریز به معنای بیان ایده یا اطلاعاتی است که از منبع دیگری به دست آمده با استفاده از کلمات و ساختار جملات خود نویسنده در حالی که معنی و مفهوم اصلی حفظ شود. تفاوت اصلی پارافریز با سرقت مستقیم در این است که نویسنده متن را به زبان خود بازگو می‌کند نه اینکه آن را کپی کند. با این حال حتی پس از پارافریز کردن مطالب ذکر منبع اصلی همچنان الزامی است زیرا ایده یا اطلاعات اصلی متعلق به نویسنده اولیه است. پارافریز صحیح نیازمند درک عمیق مطلب توانایی تحلیل و ترکیب اطلاعات و مهارت در نگارش است. صرفاً تغییر چند کلمه یا جابه‌جا کردن ترتیب کلمات پارافریز محسوب نمی‌شود و ممکن است به عنوان سرقت علمی (از نوع پارافریز بدون ارجاع) تلقی شود. تمرین و یادگیری تکنیک‌های پارافریز اصولی برای جلوگیری از سرقت علمی بسیار مؤثر است و به نویسنده کمک می‌کند تا مطالب را به شکلی روان و منسجم در متن خود جای دهد.
آموزش و آگاهی
یکی از مؤثرترین راه‌ها برای مقابله با سرقت علمی افزایش سطح آموزش و آگاهی در میان دانشجویان اساتید و پژوهشگران است. بسیاری از موارد سرقت علمی ممکن است ناآگاهانه و به دلیل عدم اطلاع کافی از مفهوم پلاژیاریسم انواع آن و نحوه صحیح استفاده از منابع رخ دهد. برگزاری کارگاه‌ها سمینارها و دوره‌های آموزشی تخصصی در زمینه اخلاق پژوهش اصول نگارش علمی نحوه صحیح ارجاع‌دهی و پارافریز می‌تواند نقش بسزایی در پیشگیری از این پدیده داشته باشد. دانشگاه‌ها و مؤسسات تحقیقاتی باید منابع آموزشی لازم (مانند راهنماها جزوات و وب‌سایت‌های آموزشی) را در اختیار دانشجویان و اساتید قرار دهند. اساتید نیز در کلاس‌های درس و هنگام راهنمایی پایان‌نامه‌ها و مقالات باید بر اهمیت امانتداری علمی تأکید کرده و دانشجویان را با اصول اخلاقی آشنا سازند. افزایش آگاهی و نهادینه کردن فرهنگ رعایت حقوق مالکیت فکری و احترام به کار دیگران سنگ‌بنای ایجاد یک محیط علمی سالم و مولد است.
استفاده از نرم افزارهای مشابهت یاب
نرم‌افزارهای مشابهت‌یاب یا ضد سرقت علمی ابزارهای قدرتمندی هستند که به تشخیص میزان شباهت یک متن با میلیون‌ها منبع دیگر از جمله مقالات منتشر شده کتاب‌ها پایان‌نامه‌ها وب‌سایت‌ها و حتی کارهای قبلی دانشجویان کمک می‌کنند. این نرم‌افزارها با مقایسه متن ارسالی با پایگاه داده‌های وسیع خود بخش‌هایی را که دارای شباهت قابل توجهی هستند هایلایت کرده و گزارشی از درصد شباهت و منابع اصلی ارائه می‌دهند. استفاده از این ابزارها مانند Turnitin iThenticate PlagScan یا Grammarly Premium (بخش بررسی پلاژیاریسم) نه تنها برای اساتید و ناشران جهت بررسی اصالت آثار بلکه برای خود نویسندگان نیز بسیار مفید است. نویسندگان می‌توانند قبل از ارسال کار خود متن را از طریق این نرم‌افزارها بررسی کرده و بخش‌هایی را که ممکن است به اشتباه کپی یا به درستی ارجاع داده نشده‌اند شناسایی و اصلاح کنند. با این حال باید توجه داشت که این نرم‌افزارها تنها ابزار هستند و نمی‌توانند جایگزین درک صحیح نویسنده از اصول اخلاق پژوهشی و ارجاع‌دهی اصولی شوند. گزارش مشابهت باید با دقت توسط یک انسان بررسی شود تا مشخص گردد که شباهت‌ها مصداق سرقت علمی هستند یا خیر (مثلاً نقل قول‌های صحیح یا اصطلاحات رایج در یک حوزه).
استفاده از ابزارهای مدیریت منابع
مدیریت صحیح منابع یکی از چالش‌های اصلی در نگارش متون علمی به خصوص برای پژوهش‌هایی با تعداد منابع زیاد است. فراموش کردن منبع یک ایده یا نقل قول یا اشتباه در فرمت‌بندی ارجاعات می‌تواند ناخواسته منجر به بروز خطا و حتی اتهام سرقت علمی شود. ابزارهای مدیریت منابع (Reference Management Tools) نرم‌افزارهایی هستند که به پژوهشگران کمک می‌کنند تا منابع مورد استفاده خود را به صورت سازمان‌یافته جمع‌آوری دسته‌بندی و نگهداری کنند و در هنگام نگارش متن به راحتی ارجاعات درون‌متنی و فهرست منابع پایانی را بر اساس سبک‌های مختلف ارجاع‌دهی (مانند APA MLA IEEE و…) تولید نمایند. نرم‌افزارهایی مانند EndNote Zotero و Mendeley از جمله ابزارهای محبوب در این زمینه هستند. استفاده از این ابزارها نه تنها فرآیند ارجاع‌دهی را ساده‌تر و دقیق‌تر می‌کند و احتمال بروز اشتباهات دستی را کاهش می‌دهد بلکه به نویسنده اطمینان می‌دهد که تمامی منابع استفاده شده به درستی ذکر شده‌اند. این ابزارها با کاهش بار ذهنی مربوط به مدیریت منابع به پژوهشگر امکان می‌دهند تا تمرکز بیشتری بر روی محتوای کار خود داشته باشد و از این طریق نیز به صورت غیرمستقیم به پیشگیری از سرقت علمی کمک می‌کنند.
نقش و وظایف دانشجویان اساتید و دانشگاه ها
مقابله با سرقت علمی یک مسئولیت جمعی است که نیازمند همکاری و ایفای نقش مؤثر توسط تمامی ذینفعان در محیط علمی است. دانشجویان اساتید و دانشگاه‌ها هر یک وظایف و مسئولیت‌های خاص خود را در این زمینه دارند و تنها با تلاش هماهنگ این سه گروه می‌توان فرهنگ امانتداری علمی را تقویت کرده و از بروز سرقت علمی پیشگیری نمود. دانشجویان به عنوان تولیدکنندگان اصلی محتوا اساتید به عنوان راهنمایان و ناظران و دانشگاه‌ها به عنوان نهادهای سیاست‌گذار و اجرایی همگی باید در این مسیر گام بردارند. درک این نقش‌ها و تعهد به انجام وظایف مربوطه زیربنای ایجاد یک محیط علمی سالم و قابل اعتماد است که در آن اصالت و خلاقیت ارزش والایی دارد. در ادامه به بررسی نقش و وظایف هر یک از این گروه‌ها می‌پردازیم.
تعهد به رعایت اصول اخلاقی در پژوهش و نگارش
بنیادی‌ترین گام در پیشگیری از سرقت علمی تعهد فردی به رعایت اصول اخلاقی در پژوهش و نگارش است. این مسئولیت در درجه اول بر عهده خود دانشجو یا پژوهشگر است. تعهد به اخلاق علمی به معنای درک این موضوع است که پژوهش بر پایه صداقت شفافیت و احترام به کار دیگران بنا شده است. دانشجویان باید از همان ابتدای ورود به دانشگاه با مفهوم امانتداری علمی آشنا شوند و اهمیت تولید محتوای اصیل و ارجاع صحیح به منابع را درک کنند. این تعهد شامل تلاش برای انجام پژوهش‌های نوآورانه نگارش مستقل و صادقانه و پرهیز از هرگونه کپی‌برداری یا استفاده نادرست از آثار دیگران است. اساتید نیز باید به عنوان الگوهای اخلاقی عمل کرده و در تمامی فعالیت‌های پژوهشی و آموزشی خود به این اصول پایبند باشند. دانشگاه‌ها نیز باید با تأکید بر ارزش‌های اخلاقی در برنامه‌های آموزشی و پژوهشی خود زمینه را برای رشد فردی در این حوزه فراهم آورند. این تعهد درونی قوی‌ترین سد در برابر وسوسه سرقت علمی است.
ایجاد قوانین و مقررات سختگیرانه برای مقابله با سرقت علمی
در کنار آموزش و ترویج فرهنگ اخلاقی وجود قوانین و مقررات شفاف روشن و سختگیرانه برای مقابله با سرقت علمی در سطح دانشگاه‌ها و مؤسسات پژوهشی امری ضروری است. دانشگاه‌ها باید آیین‌نامه‌های مشخصی در خصوص سرقت علمی تدوین کرده و انواع مختلف پلاژیاریسم فرآیند بررسی موارد مشکوک و مجازات‌های متناسب با شدت تخلف را به وضوح در این آیین‌نامه‌ها قید کنند. این قوانین باید به اطلاع تمامی دانشجویان اساتید و کارکنان رسانده شود. اجرای قاطعانه این قوانین و اعمال مجازات‌های پیش‌بینی شده نقش مهمی در بازدارندگی و کاهش موارد سرقت علمی دارد. همچنین دانشگاه‌ها باید سازوکارهای لازم برای بررسی دقیق پایان‌نامه‌ها رساله‌ها و مقالات دانشجویان و اعضای هیئت علمی را فراهم آورند که شامل استفاده از نرم‌افزارهای مشابهت‌یاب و تشکیل کمیته‌های اخلاق پژوهشی برای رسیدگی به پرونده‌های سرقت علمی است. وجود یک سیستم نظارتی مؤثر و عادلانه که هم به پیشگیری و هم به برخورد با سرقت علمی می‌پردازد به حفظ اعتبار علمی مؤسسه و جامعه علمی کمک می‌کند.
سرقت علمی چیست؟
سرقت علمی یا پلاژیاریسم به استفاده غیرمجاز از ایده‌ها متون داده‌ها یا نتایج پژوهشی دیگران بدون ارجاع مناسب و ادعای مالکیت بر آن‌ها گفته می‌شود. این عمل یک تخلف جدی اخلاقی و علمی است.
چرا جلوگیری از سرقت علمی مهم است؟
جلوگیری از سرقت علمی برای حفظ اعتبار و شهرت فردی تضمین اصالت و کیفیت پژوهش‌ها حمایت از حقوق مؤلفان و ترویج رفتارهای اخلاقی در جامعه علمی حیاتی است و از آسیب به اعتماد عمومی به علم جلوگیری می‌کند.
چگونه می‌توان از سرقت علمی جلوگیری کرد؟
برای جلوگیری از سرقت علمی باید اصول ارجاع‌دهی صحیح را آموخت از تکنیک‌های پارافریز اصولی استفاده کرد منابع را به دقت مدیریت نمود از نرم‌افزارهای مشابهت‌یاب بهره برد و به اصول اخلاق پژوهشی پایبند بود.