با عجیب‌ترین کوچ‌نشینی دنیا آشنا شوید

عزیز مصطفایی در گفت و گو با مجله لوکس با اشاره به شروع فصل کوچ هوارنشینی در منطقه ثبت جهانی شده اورامانات، اظهارکرد: هوارنشینی نوعی سبک زندگی است که خاص منطقه اورامانات است و  در جاهای دیگر وجود ندارد.

وی با بیان اینکه شروع و پایان این سبک از زندگی همراه با جشن است، افزود: از حدود ۴۵ روز پس از آغاز فصل بهار یعنی زمانی که بارش‌های بهاری تقریبا به انتهای خود رسیده، مردم روستاهای منطقه اورامانات، با برگزاری جشنی به نام «کومسای» یا «میرآب» هوارنشینی خود را آغاز می‌کنند.

این کارشناس ثبت میراث فرهنگی ناملموس کرمانشاه تصریح کرد: هوارنشینی که مردم منطقه اورامانات انجام می‌دهند، با نوع کوچ‌نشینی عشایر که در مناطق مختلف کشورمان مرسوم است، تا حدود زیادی متفاوت است، چرا که کوچ عشایر به شکل افقی، اما  در هوارنشینی کوچ به شکل عمودی یعنی از دامنه به بالادست کوه انجام می‌شود.

وی افزود: در کوچ‌نشینی عشایر فاصله بین قشلاق و ییلاق به حدود چند هفته و حتی یک ماه می‌رسد، اما در کوچ هوار نشینی این فاصله تنها حدود سه تا چهار ساعت است.

مصطفایی ادامه داد: از طرفی هدف اصلی از کوچ در بین عشایر تامین علوفه برای دام‌هایشان است، اما در هوار نشینی علاوه بر تامین علوفه، هدف اصلی تامین آب برای خود مردم و دام‌هایشان است.

وی با بیان اینکه در روستاهای منطقه کوهستانی اورامانات در بالادست هر روستا سرچشمه آبی وجود دارد که به آن «سَرچَمَ» گفته می شود، افزود: عموم این روستاها در دامنه کوه واقع شده‌اند و در فصل بارش‌ها، این سرچشمه تامین‌کننده آب شرب مردم، آبیاری باغات و سیراب کردن دام‌هاست، اما زمانی که به انتهای فصل بارش‌ها می‌رسیم، میزان آب این چشمه کم می‌شود، بنابراین مردم روستا با برگزاری جشنی تحت عنوان کومسای یا میرآب با سخاوت تمام تصمیم می‌گیرند که آب سرچشمه را به باغات هدیه کنند و خودشان به همراه دام هایشان راهی ارتفاعات می‌شوند.

وی با بیان اینکه آنها در ارتفاعات می‌توانند آب مورد نیاز خود و دام‌هایشان را تامین کنند، گفت: در ارتفاعات منطقه اورامانات مناطقی برف‌گیر و غارهایی وجود دارد که محل ذخیره برف شده‌اند و مردم با استفاده از این ظرفیت می‌توانند آب خود و دام‌هایشان را تامین کنند.

مصطفایی به تکنیک‌هایی که هوارنشینیان اورامانات برای تامین آب در طول قرن‌ها  از اجدادشان به ارث برده‌اند اشاره کرد و افزود: مردم هوارنشین این منطقه با استفاده از دو تکنیک «قَم» و «قلب» به تامین آب برای خود و دام هایشان می‌پردازند. در تکنیک قَم آنها وسط یک کنده درخت تنومند را خالی کرده و به شکل یک ظرف بزرگ چوبی درست می‌کنند تا برف‌هایی که از دل کوه و یا غارها می‌آورند را در آن انباشته کنند.

وی اضافه کرد: آنها برای اینکه این برف‌ها دیرتر آب شوند، آن را «پرژین» می‌کنند، به این معنا که روی برف‌هایی را که داخل این ظروف چوبی بزرگ ریخته‌اند را با گیاهان خوشبویی همچون «چنور» و «کما و لو» و یا ترکه‌های بلوط می پوشانند و در پایین دست این حفره چوبی، قم (ظرف مخصوص آبشخور دام‌ها) را قرار می‌دهند تا آبی که به مرور در داخل کنده آب می‌شود داخل آن ریخته شود و دام‌ها بتوانند از آن آبشخور کنند.

کارشناس میراث فرهنگی ناملموس استان به تکنیکی که مردم این منطقه برای تامین آب شرب خود هم بکار می‌برند اشاره کرد و گفت: برای تامین آب شرب خود مردم، زنان هم این بار پای کار می‌آیند و به غارهایی که در منطقه قرار دارد می‌روند و با استفاده از ابزارهای مخصوصی که دارند، تکه‌های یخ را به شکل قلب از یخچال‌های طبیعی در دل غارها برش می‌زنند و روی دوش می‌گذارند و به هوار منتقل می‌کنند.

وی افزود: آنها این تکه‌های یخ را روی سه تکه سنگ می‌گذارند و قسمت نوک تیز(انتهای نیزه ای مانند) یخ را به سمت شیب پائین قرار می‌دهند تا زمانی که یخ آرام آرام شروع به آب شدن می‌کند، آب به مرور وارد ظرفی که زیر آن قرار گرفته می‌شود، وارد شود و اینگونه هوارنشینان به آب شرب هم دست پیدا می‌کنند.

مصطفایی در ادامه در خصوص سکونتگاه هوارنشینان هم گفت: مردم هوارنشین هم در دامنه کوه و هم در بالادست آن سکونتگاه دائمی دارند. خانه‌هایی که در هوار یعنی در بالادست ساخته شده، یکی از قدیمی‌ترین اشکال سکونت در ایران به شمار می‌رود و شبیه خانه‌های دوره نوسنگی است، چرا که به صورت خشکه چین ساخته شده و سقفی ندارند. 

وی افزود: زمانی که هوارنشینان به سکونتگاه خود در ارتفاعات می‌رسند، روی سقف خانه‌ها را با گیاهان معطر می‌پوشانند و زمانی که فصل گرم پایان می‌یابد و دوباره قصد رفتن به دامنه را می‌کنند، این گیاهان که اکنون خشک شده  را جمع می‌کنند و با خود به پائین دست کوه می‌برند تا علوفه دام‌هایشان باشد.

این کارشناس میراث فرهنگی ناملموس استان اضافه کرد: زمانی که دوباره فصل بارش ها از راه می‌رسد، مردم منطقه پس از پنج ماه هوارنشینی با برگزاری جشن شکرگزاری میوه‌ها، از ارتفاع بیش از سه هزار متری دوباره به پائین دست کوه باز می‌گردند و زندگی زمستانی خود را از سر می‌گیرند.

وی با بیان اینکه در گذشته حدود ۹۹ درصد از روستاهای منطقه اورامانات زندگی هوارنشینی داشته‌اند، عنوان کرد: البته امروزه به واسطه ورود امکانات مانند لوله‌کشی آب برخی از این روستاها دیگر سبک زندگی هوار نشینی را ندارند و در حال حاضر حدود ۱۹۴ هوار در اورامانات استان‌های کرمانشاه و کردستان وجود دارد.

مصطفایی فعال‌ترین  هوار را مربوط به هانیه پالنگان بین استان‌های کردستان و کرمانشاه دانست و افزود: در گذشته هجیج نیز یکی از مهمترین هوارها در اورامانات بوده و حتی مدرسه داشته است، اما در دهه اخیر به واسطه اینکه معیشت مردم بیشتر به سمت گردشگری رفته و نیز به واسطه احداث سد داریان که امکان هوار نشینی را برای آنها سخت کرده، این سبک زندگی در حال از بین رفتن است.  وی در ادامه به نقش مهمی که هوار در زندگی، ادبیات، روایات، داستان‌ها و ضرب المثل‌های این منطقه داشته اشاره کرد و گفت: در بسیاری از اشعار، داستان‌های عاشقانه و… مردم این منطقه روایت‌هایی از هوار و مناطقی که هوار بوده‌اند، وجود دارد که نشان از اهمیت این نوع زندگی داشته است.

این کارشناس میراث فرهنگی ناملموس استان در ادامه با بیان اینکه نقش «گَل» در زندگی هوارنشینی منطقه اورامانات هم تاثیرگذار بوده، عنوان کرد: زمانی که مردم روستا تصمیم می‌گیرند کوچ خود به هوار را آغاز کنند، ابتدا در یک همیاری به تمام معنا، به زن‌های بی‌سرپرست کمک می‌کنند. در مرحله بعدی به کسانی که حیوان باربر ندارند و در نهایت هم به افرادی که فرزند ذکور و حیوان چهارپا دارند کمک می‌شد تا راهی هوار شوند.

به گفته کارشناس میراث فرهنگی استان، این نوع از سبک زندگی به مردم این منطقه کمک می‌کرده تا در محیط خشن و سخت کوهستانی بقای خود را تضمین کنند.

انتهای پیام