میلگرد بستر یکی از اجزای حیاتی و نسبتاً جدید در صنعت ساختمان سازی نوین ایران محسوب می شود که نقشی کلیدی در افزایش مقاومت و پایداری دیوارهای بنایی به خصوص در برابر نیروهای جانبی مانند زلزله ایفا می کند. با توجه به تغییرات اخیر در آیین نامه های طراحی لرزه ای سازه ها استفاده از میلگرد بستر به یکی از الزامات اجرایی در دیوارچینی تبدیل شده است.
این الزام فنی به تبع خود نیاز به درک صحیح نحوه محاسبه برآورد و پرداخت هزینه اجرای این آیتم را در قراردادهای عمرانی ایجاد کرده است. فهرست بها که توسط سازمان برنامه و بودجه کشور منتشر می شود مرجع اصلی برای تعیین قیمت واحد فعالیت های مختلف عمرانی است. بنابراین شناخت دقیق ردیف مربوط به میلگرد بستر در این فهرست برای مهندسان مشاور در مرحله تهیه برآورد برای پیمانکاران در فاز پیشنهاد قیمت و اجرای پروژه و برای دستگاه نظارت در کنترل و تایید صورت وضعیت ها امری ضروری و اجتناب ناپذیر است.
این راهنما با هدف ارائه یک دیدگاه جامع و کاربردی در خصوص آیتم میلگرد بستر در فهرست بها تدوین شده است. ما در این مقاله به بررسی ماهیت فنی میلگرد بستر اهمیت آن در سازه ها نحوه یافتن و تفسیر ردیف مربوطه در فهرست بها عوامل موثر بر بهای واحد این آیتم نکات کلیدی اجرایی و نظارتی و ارتباط آن با سایر بخش های فهرست بها خواهیم پرداخت. همچنین با تحلیل عمیق مفاهیم مرتبط و استفاده از دانش تخصصی تلاش شده است تا محتوایی ارائه شود که نه تنها اطلاعات مورد نیاز را فراهم کند بلکه ارزش افزوده ای قابل توجه نسبت به منابع موجود ایجاد نماید و به عنوان یک مرجع قابل اعتماد برای جامعه مهندسی و اجرایی کشور عمل کند.
میلگرد بستر چیست و چرا در دیوارچینی اهمیت دارد؟
میلگرد بستر نوعی المان تسلیح کننده افقی است که در درزهای ملات خور دیوارهای بنایی (اعم از آجری بلوکی سیمانی یا سفالی) قرار داده می شود. هدف اصلی از به کارگیری این المان افزایش مقاومت کششی و برشی دیوار بهبود عملکرد لرزه ای آن و جلوگیری از ترک خوردگی های ناشی از نشست یا تغییر شکل های سازه است.
میلگرد بستر معمولاً از دو میلگرد طولی موازی تشکیل شده که توسط مفتول های عمود یا مورب به یکدیگر متصل شده اند و ظاهری نردبانی یا خرپایی دارند. این ساختار باعث می شود که میلگرد در داخل درز ملات به خوبی جای گرفته و با ملات و بلوک درگیر شود.
اهمیت میلگرد بستر در دیوارچینی به ویژه در مناطق لرزه خیز غیرقابل انکار است. دیوارهای بنایی به تنهایی در برابر نیروهای جانبی ضعف دارند و مستعد شکست ترد هستند. میلگرد بستر با ایجاد یک شبکه تسلیح افقی در ارتفاع دیوار به توزیع تنش ها کمک کرده از گسترش ترک ها جلوگیری نموده و مقاومت کلی دیوار را در برابر بارهای وارده به خصوص بارهای ناشی از زلزله به طرز چشمگیری افزایش می دهد. همچنین استفاده از میلگرد بستر به کنترل جمع شدگی و خزش در ملات کمک کرده و پایداری درازمدت دیوار را بهبود می بخشد.
فهرست بها چیست و چه نقشی در پروژه های عمرانی ایفا می کند؟
فهرست بها مجموعه ای از نرخ های واحد برای فعالیت ها و مصالح مختلف مورد استفاده در پروژه های عمرانی است که هر ساله توسط سازمان برنامه و بودجه کشور منتشر می شود. این فهرست مبنای اصلی برای تهیه برآوردهای اولیه پروژه ها ارائه پیشنهاد قیمت توسط پیمانکاران و تنظیم و پرداخت صورت وضعیت ها در طول اجرای طرح ها است.
فهرست بها شامل فصول مختلفی است که هر فصل به گروه خاصی از فعالیت ها یا مصالح (مانند کارهای خاکی بتن فولاد بنایی تأسیسات و …) اختصاص دارد. در داخل هر فصل ردیف های متعددی وجود دارد که هر ردیف شرح یک فعالیت مشخص یا تامین یک مصالح خاص را به همراه واحد اندازه گیری و بهای واحد آن فعالیت یا مصالح ارائه می دهد.
نقش فهرست بها در پروژه های عمرانی ایجاد یک استاندارد و مرجع واحد برای قیمت گذاری فعالیت ها است. این امر شفافیت در قراردادها را افزایش داده اختلافات احتمالی را کاهش می دهد و امکان مقایسه قیمت ها و برآورد هزینه ها را تسهیل می کند. مهندسان مشاور از فهرست بها برای تهیه برآورد هزینه پروژه استفاده می کنند پیمانکاران بر اساس آن قیمت پیشنهادی خود را ارائه می دهند و دستگاه نظارت و کارفرما نیز از آن برای کنترل و پرداخت صورت وضعیت ها بهره می برند.
چگونگی یافتن و تفسیر آیتم میلگرد بستر در فهرست بها
برای یافتن آیتم مربوط به میلگرد بستر در فهرست بها باید به فصول مرتبط با کارهای بنایی مراجعه کرد. معمولاً این آیتم در فصل هشتم (کارهای بنایی با آجر و بلوک) یا فصول مشابه بسته به نوع فهرست بها و ویرایش آن قرار دارد. با جستجو در شرح ردیف های این فصول می توان ردیفی را پیدا کرد که به صراحت به تامین و اجرای میلگرد بستر اشاره دارد.
ساختار ردیف مربوط به میلگرد بستر در فهرست بها معمولاً شامل بخش های زیر است:
- شماره ردیف: یک کد عددی منحصر به فرد برای شناسایی ردیف.
- شرح ردیف: توضیحی دقیق در مورد فعالیت مورد نظر شامل نوع میلگرد بستر (نردبانی/خرپایی) قطر میلگرد نوع دیوار (بلوک سیمانی/سفالی) و عملیات اجرایی شامل (برش خم اتصال جایگذاری).
- واحد: واحد اندازه گیری فعالیت که برای میلگرد بستر معمولاً متر طول (م.ط) است.
- بهای واحد: هزینه اجرای یک واحد از فعالیت (مثلاً هزینه اجرای یک متر طول میلگرد بستر) به ریال.
تفسیر صحیح شرح ردیف بسیار حیاتی است. باید دقت کرد که شرح ردیف دقیقاً چه نوع میلگرد بستر و با چه مشخصاتی را شامل می شود و چه عملیاتی را پوشش می دهد. به عنوان مثال ممکن است در یک ردیف تامین میلگرد خام بر عهده پیمانکار باشد و در ردیف دیگر فقط هزینه اجرای آن لحاظ شده باشد. همچنین ممکن است ردیف های جداگانه ای برای قطرهای مختلف میلگرد (مثلاً ۸ یا ۱۰ میلی متر) وجود داشته باشد. جدول زیر نمونه ای فرضی از یک ردیف مرتبط با میلگرد بستر را نشان می دهد:
توجه به ویرایش سالانه فهرست بها نیز ضروری است زیرا ممکن است شماره ردیف ها شرح آن ها یا بهای واحد در ویرایش های مختلف تغییر کند. همواره باید از فهرست بهای معتبر برای سال اجرای پروژه استفاده کرد.
تحلیل واحد بهاء آیتم میلگرد بستر
بهای واحدی که در فهرست بها برای آیتم میلگرد بستر قید شده است نماینده متوسط هزینه اجرای یک متر طول این کار در شرایط متعارف پروژه است. این بها شامل مجموعه ای از هزینه ها است که پیمانکار باید در برآورد خود لحاظ کند.
عواملی که بر بهای واحد میلگرد بستر در فهرست بها تاثیر می گذارند شامل موارد زیر هستند: نوع میلگرد بستر (خرپایی یا نردبانی که ممکن است در زمان تدوین فهرست بها تفاوت جزئی در هزینه ساخت داشته باشند) قطر میلگرد مصرفی (قطرهای بالاتر معمولاً بهای واحد بیشتری دارند) نوع بست های اتصال دهنده (بست های مفتولی یا گیره) سختی و پیچیدگی اجرای کار (مانند ارتفاع دیوار محدودیت های دسترسی) و همچنین هزینه های بالاسری پیمانکار.
محتوای بهای واحد در فهرست بها عموماً شامل هزینه های مستقیم و غیرمستقیم لازم برای انجام آن فعالیت است. برای آیتم میلگرد بستر این هزینه ها معمولاً شامل موارد زیر است: هزینه تامین میلگرد خام (خرید حمل تا کارگاه) هزینه ساخت میلگرد بستر (برش خم جوشکاری مفتول ها) هزینه نیروی انسانی برای جایگذاری و نصب در درزهای ملات هزینه ابزار و تجهیزات کوچک مورد نیاز (مانند انبر سیم مفتول) و بخشی از هزینه های غیرمستقیم یا بالاسری پیمانکار (شامل هزینه های مدیریت بیمه مالیات سود و …).
با این حال بسیار مهم است که شرح ردیف را به دقت مطالعه کرد تا مشخص شود دقیقاً چه هزینه هایی در بهای واحد لحاظ شده و چه مواردی ممکن است خارج از شمول آن باشند. در برخی موارد ممکن است ردیف مربوط به تامین میلگرد خام (بر حسب کیلوگرم) جداگانه باشد و ردیف میلگرد بستر فقط شامل هزینه ساخت و نصب باشد. در موارد دیگر ممکن است هزینه بست های اتصال دهنده به وال پست جداگانه در نظر گرفته شده باشد. عدم توجه به این جزئیات می تواند منجر به اشتباه در برآورد و صورت وضعیت نویسی شود.
نکات فنی و اجرایی مهم مرتبط با آیتم فهرست بها
اجرای صحیح میلگرد بستر مطابق با مشخصات فنی و آیین نامه ها به اندازه تامین آن اهمیت دارد. بهای واحد در فهرست بها فرض را بر اجرای کار مطابق با استانداردها و نقشه ها می گذارد. بنابراین مهندسان ناظر و پیمانکاران باید به نکات فنی زیر توجه ویژه ای داشته باشند:
- قطر میلگرد: قطر میلگرد بستر باید مطابق با نقشه های اجرایی و مشخصات فنی پروژه باشد که معمولاً ۸ یا ۱۰ میلی متر است. استفاده از قطر کمتر یا بیشتر بدون توجیه فنی و تایید دستگاه نظارت مجاز نیست.
- نوع میلگرد بستر: استفاده از نوع نردبانی یا خرپایی باید بر اساس طرح و مشخصات فنی باشد. هر دو نوع در فهرست بها ممکن است با یک ردیف یا ردیف های جداگانه مشخص شوند.
- فاصله عمودی: میلگرد بستر باید در فواصل عمودی مشخصی در ارتفاع دیوار قرار گیرد که معمولاً هر دو ردیف بلوک یا آجر یک بار است اما این فاصله دقیق باید از نقشه های سازه یا الزامات آیین نامه ای (مانند آیین نامه ۲۸۰۰) استخراج شود.
- طول گیرایی و همپوشانی: در محل اتصال میلگرد بستر به المان های قائم (وال پست ستون) باید طول گیرایی کافی تامین شود که معمولاً با خم کردن انتهای میلگرد و اتصال آن با بست یا جوش به المان قائم انجام می شود. در محل هایی که نیاز به اتصال دو قطعه میلگرد بستر به یکدیگر است باید طول همپوشانی مطابق با استانداردها رعایت گردد.
- اتصال به المان های قائم: یکی از حیاتی ترین نکات نحوه صحیح اتصال میلگرد بستر به وال پست ها ستون ها یا دیوارهای برشی مجاور است. این اتصال باید قادر به انتقال نیروهای کششی و فشاری باشد. استفاده از بست های مفتولی یا گیره های مخصوص و جوشکاری (در صورت مجاز بودن و کنترل کیفیت) روش های رایج هستند. شرح ردیف در فهرست بها ممکن است شامل هزینه این اتصالات باشد یا نباشد که باید بررسی شود.
- کیفیت ملات: میلگرد بستر باید کاملاً در داخل ملات قرار گرفته و توسط آن احاطه شود تا عملکرد مناسبی داشته باشد. کیفیت و ضخامت ملات نیز بر اجرای صحیح تاثیر می گذارد.
عدم رعایت این نکات فنی نه تنها می تواند عملکرد لرزه ای دیوار را به خطر اندازد بلکه ممکن است در مرحله نظارت و تایید صورت وضعیت منجر به رد شدن کار یا اعمال کسورات شود چرا که اجرای کار منطبق با شرح ردیف و مشخصات فنی نبوده است.
رابطه آیتم میلگرد بستر با سایر ردیف های فهرست بها
آیتم میلگرد بستر در فهرست بها به صورت مستقل قید شده است اما اجرای آن با چندین ردیف دیگر در فهرست بها ارتباط تنگاتنگی دارد. درک این ارتباطات برای برآورد دقیق و صورت وضعیت نویسی صحیح ضروری است.
مهمترین ارتباط با ردیف های مربوط به دیوارچینی است. میلگرد بستر در دل دیوارچینی اجرا می شود و حجم متر طول آن مستقیماً به ابعاد و نوع دیوارچینی (با بلوک سیمانی بلوک سفالی آجر) و فواصل عمودی نصب میلگرد بستر بستگی دارد. بنابراین هنگام برآورد آیتم میلگرد بستر باید با استفاده از نقشه های سازه و معماری طول کل دیوارهایی که نیاز به میلگرد بستر دارند و تعداد ردیف های میلگرد در ارتفاع هر دیوار را محاسبه کرد.
ارتباط دیگر با ردیف های مربوط به وال پست ها و اتصالات است. همانطور که پیشتر اشاره شد میلگرد بستر باید به المان های قائم متصل شود. اگرچه شرح ردیف میلگرد بستر ممکن است شامل هزینه این اتصالات کوچک باشد اما تامین و اجرای خود وال پست ها (اعم از نبشی کشی قوطی فلزی یا وادار بتنی) و اتصالات اصلی آن ها به سقف و کف ردیف های جداگانه ای در فهرست بها دارند. باید دقت کرد که تداخلی در برآورد هزینه ها پیش نیاید.
گاهی ممکن است در پروژه های بزرگتر تامین میلگرد خام (فولاد میلگرد) به صورت یک ردیف جداگانه بر حسب کیلوگرم در فصل مربوط به کارهای فولادی یا بتنی دیده شده باشد. در این صورت ردیف میلگرد بستر فقط شامل هزینه ساخت (تبدیل میلگرد خام به میلگرد بستر نردبانی یا خرپایی) و نصب آن در دیوار خواهد بود. این موضوع باید در شرح ردیف به وضوح مشخص شده باشد. در غیر این صورت بهای واحد میلگرد بستر در فهرست بها شامل هزینه تامین میلگرد خام نیز می شود.
همچنین آیتم میلگرد بستر بخشی از کل کار دیوارچینی است و هزینه های مربوط به ملات (تامین مصالح و ساخت ملات) و اجرای دیوارچینی (شامل چیدن بلوک یا آجر بندکشی و … که معمولاً بر حسب متر مربع یا متر مکعب است) ردیف های جداگانه خود را در فهرست بها دارند. بنابراین برآورد کامل هزینه دیوار شامل جمع هزینه دیوارچینی هزینه میلگرد بستر و هزینه وال پست ها و اتصالات مربوطه خواهد بود.
چالش ها و ملاحظات در برآورد و اجرای آیتم میلگرد بستر
برآورد و اجرای آیتم میلگرد بستر با چالش ها و ملاحظاتی همراه است که نیاز به دقت و توجه دارد:
- برآورد دقیق مقادیر: محاسبه دقیق متر طول میلگرد بستر مورد نیاز در یک پروژه نیازمند متره دقیق از روی نقشه های سازه و معماری است. باید طول کل دیوارهایی که نیاز به این تسلیح دارند ارتفاع دیوارها و فواصل عمودی نصب میلگرد بستر را به درستی محاسبه کرد. اشتباه در این محاسبه می تواند منجر به کسری یا اضافی قابل توجه در برآورد و صورت وضعیت شود.
- تغییرات قیمت میلگرد: با توجه به اینکه بخش قابل توجهی از بهای واحد میلگرد بستر مربوط به قیمت مصالح (میلگرد خام) است نوسانات شدید در بازار قیمت میلگرد می تواند بر هزینه واقعی اجرای کار تاثیر بگذارد. اگرچه فهرست بها نرخ های مقطوعی را ارائه می دهد اما در پروژه های بلندمدت ممکن است نیاز به تعدیل یا توجه به شرایط خاص در قرارداد باشد.
- کیفیت ساخت و نصب: اطمینان از اینکه میلگرد بستر ساخته شده (نردبانی یا خرپایی) دارای ابعاد قطر میلگرد و کیفیت جوشکاری مفتول ها مطابق با استانداردها است و همچنین نصب آن در فواصل صحیح با پوشش ملات کافی و اتصال مناسب به المان های قائم انجام شده است نیازمند نظارت دقیق در کارگاه است. عدم رعایت کیفیت می تواند منجر به عدم تایید کار توسط دستگاه نظارت شود.
- تفسیر شرح ردیف: همانطور که قبلاً اشاره شد شرح ردیف در فهرست بها باید به دقت تفسیر شود تا مشخص گردد چه هزینه هایی در بهای واحد گنجانده شده است. ابهامات در تفسیر می تواند منجر به اختلاف بین پیمانکار و دستگاه نظارت شود.
- هماهنگی با سایر فعالیت ها: اجرای میلگرد بستر باید هماهنگ با عملیات دیوارچینی پیش برود. تاخیر در تامین یا ساخت میلگرد بستر می تواند روند کلی دیوارچینی را مختل کند.
مدیریت صحیح این چالش ها نیازمند دانش فنی تجربه کافی در متره و برآورد و نظارت مستمر بر فرآیند اجرا است.
نقش آیین نامه ۲۸۰۰ و نشریه ۵۵ در تعیین مشخصات فنی و اجرایی
آیین نامه طراحی ساختمان ها در برابر زلزله (استاندارد ۲۸۰۰ ایران) و نشریه ۵۵ سازمان برنامه و بودجه (مشخصات فنی عمومی کارهای ساختمانی) دو سند مرجع و حیاتی هستند که بر مشخصات فنی و اجرایی آیتم میلگرد بستر تاثیر مستقیم دارند.
آیین نامه ۲۸۰۰: این آیین نامه الزامات مربوط به طراحی لرزه ای سازه ها از جمله دیوارهای بنایی مسلح شده را تعیین می کند. الزامات مربوط به میلگرد بستر مانند حداقل قطر میلگرد حداکثر فاصله عمودی بین میلگردهای بستر و نحوه اتصال آن ها به المان های قائم (وال پست ها) معمولاً در این آیین نامه یا پیوست های آن (مانند پیوست ۶ در ویرایش چهارم) ذکر شده است. مشخصات فنی ذکر شده در شرح ردیف فهرست بها برای میلگرد بستر عموماً بر اساس الزامات این آیین نامه تدوین می شود.
نشریه ۵۵: این نشریه راهنمای جامعی برای مشخصات فنی عمومی انواع کارهای ساختمانی از جمله دیوارچینی و تسلیح آن ارائه می دهد. جزئیات اجرایی مربوط به ساخت و نصب میلگرد بستر مانند نحوه قرارگیری در درز ملات طول همپوشانی نحوه اتصال به وال پست ها و کنترل کیفیت ممکن است در نشریه ۵۵ یا نشریات تکمیلی مرتبط با آن شرح داده شده باشد. این نشریه به عنوان یک مرجع برای داوری در خصوص کیفیت و صحت اجرای کار مورد استفاده قرار می گیرد.
بنابراین هنگام استفاده از آیتم میلگرد بستر در فهرست بها مهندسان و پیمانکاران باید همزمان به الزامات آیین نامه ۲۸۰۰ و راهنمای اجرایی نشریه ۵۵ نیز توجه داشته باشند. شرح ردیف در فهرست بها قیمت اجرای کار را بر اساس رعایت این استانداردها تعیین می کند. عدم انطباق اجرا با این مستندات می تواند منجر به عدم پذیرش کار و بروز مشکلات حقوقی و مالی شود.
پرسش های متداول (FAQ)
آیتم میلگرد بستر در کدام فصل فهرست بها قرار دارد؟
معمولاً آیتم میلگرد بستر در فصل مربوط به کارهای بنایی با آجر و بلوک که در فهرست بهای ابنیه معمولاً فصل هشتم است قرار می گیرد.
واحد اندازه گیری آیتم میلگرد بستر در فهرست بها چیست؟
واحد اندازه گیری آیتم میلگرد بستر در فهرست بها معمولاً به صورت متر طول (م.ط) است.
آیا بهای واحد میلگرد بستر شامل هزینه تامین میلگرد خام نیز می شود؟
بله در اغلب موارد و طبق شرح ردیف های متداول بهای واحد آیتم میلگرد بستر در فهرست بها شامل هزینه تامین میلگرد خام ساخت و نصب آن است. اما همیشه شرح ردیف باید به دقت بررسی شود.
آیا اجرای میلگرد بستر جایگزین وال پست است؟
خیر میلگرد بستر و وال پست دو المان مجزا با نقش های مکمل در دیوارچینی هستند. میلگرد بستر مقاومت درون صفحه ای دیوار را افزایش می دهد در حالی که وال پست پایداری خارج از صفحه ای دیوار را تامین می کند و آن ها باید به صورت ترکیبی اجرا شوند.
آیا برای قطرهای مختلف میلگرد بستر ردیف های جداگانه در فهرست بها وجود دارد؟
بله معمولاً برای قطرهای مختلف میلگرد بستر (مانند ۸ و ۱۰ میلی متر) ردیف های جداگانه ای با بهای واحد متفاوت در فهرست بها ارائه می شود.
چگونه می توان متر طول میلگرد بستر مورد نیاز پروژه را محاسبه کرد؟
برای محاسبه متر طول میلگرد بستر باید طول کل دیوارهایی که نیاز به تسلیح دارند را از روی نقشه ها اندازه گیری کرده و در تعداد ردیف های میلگرد بستر در ارتفاع دیوار (بر اساس فواصل عمودی مشخص شده در نقشه ها یا آیین نامه ها) ضرب کرد.
آیا هزینه های اتصال میلگرد بستر به وال پست در بهای واحد آن لحاظ شده است؟
معمولاً هزینه های مربوط به اتصالات کوچک و معمول (مانند بست های مفتولی) در بهای واحد آیتم میلگرد بستر لحاظ شده است اما اتصالات پیچیده تر یا استفاده از گیره های خاص ممکن است نیاز به بررسی جداگانه داشته باشد.