نزدیکی در محرم حرام است

نزدیکی با همسر در ماه محرم، فی نفسه حرام شرعی نیست. این باور رایج، بیشتر ریشه در سنت ها و احترام به شعائر دینی دارد تا حکم صریح فقهی. در این ایام، رابطه زناشویی ممنوعیتی ندارد، اما پرهیز از آن به دلیل حفظ حرمت و معنویت، امری مستحسن است. ماه محرم و ایام عزاداری سید و سالار شهیدان، امام حسین (ع)، از جایگاه ویژه ای در فرهنگ و دین شیعه برخوردار است. این ایام، فرصتی برای تأمل، سوگواری و تعمیق ارتباط معنوی با ارزش های عاشورا فراهم می آورد. با این حال، پرسش هایی پیرامون آداب و احکام زندگی روزمره در این دوره، به ویژه در خصوص روابط زناشویی، در اذهان بسیاری از زوجین پدید می آید. شایعات و باورهای عامیانه گاه موجب سردرگمی می شوند و افراد را از درک صحیح احکام شرعی باز می دارند. این مقاله با هدف تبیین دقیق احکام فقهی، به بررسی جامع مسئله نزدیکی با همسر در ماه محرم می پردازد و مرزهای میان حرمت، کراهت و رعایت احترام را شفاف سازی می کند تا مخاطبان با بصیرت دینی، مسیر زندگی خود را بپیمایند و به حقوق شرعی و معنوی خود و همسرشان عمل کنند.

حکم شرعی نزدیکی با همسر در ماه محرم و ایام عزاداری

یکی از باورهای رایج در میان اقشار جامعه، به ویژه زوج های جوان، این است که نزدیکی با همسر در ماه محرم و ایام عزاداری ائمه اطهار (ع) از نظر شرعی حرام است. این باور، در بسیاری موارد، منجر به نگرانی های بیجا، سوءتفاهم ها و حتی مشکلات در روابط زناشویی می شود. اما حقیقت فقهی این است که هیچ نص صریح یا فتوایی از مراجع عظام تقلید مبنی بر حرام بودن رابطه زناشویی در ماه محرم، صفر یا دیگر ایام شهادت وجود ندارد.

اسلام، دینی جامع است که برای تمامی ابعاد زندگی انسان، از جمله روابط خصوصی و زناشویی، احکام و آدابی را وضع کرده است. اصل بر این است که نزدیکی بین زن و شوهر، عملی مباح و حتی در برخی شرایط مستحب تلقی می شود و از ارکان بقای نسل و استحکام بنیان خانواده است. حرمت یک عمل شرعی، تنها در صورتی ثابت می شود که دلیلی قطعی و روشن از قرآن کریم یا سنت معصومین (ع) بر آن وجود داشته باشد. در مورد رابطه زناشویی در ایام عزاداری، چنین دلیلی یافت نمی شود.

تمایز میان حرمت، کراهت و احترام در احکام اسلامی

برای درک صحیح این مسئله، لازم است تفاوت های کلیدی میان سه مفهوم فقهی و اخلاقی را روشن کنیم:

• حرمت (ممنوعیت شرعی قطعی): عملی است که انجام آن، شرعاً ممنوع و گناه آلود است و ترک آن واجب است. مانند خوردن مردار، دروغ گفتن یا نزدیکی در ایام حیض.
• کراهت (ناپسند اما غیر ممنوع): عملی است که انجام آن گناه نیست، اما از نظر شرعی یا اخلاقی پسندیده نیست و بهتر است ترک شود. انجام مکروه، ثواب را کم می کند یا برکت را می کاهد، اما عقابی ندارد. مانند خوابیدن بین الطلوعین.
• احترام (توصیه اخلاقی و معنوی): عملی است که نه حرام است و نه مکروه، بلکه از باب ادب، بزرگی مقام و حرمت گذاری به یک مناسبت یا شخص خاص، پرهیز از آن توصیه می شود. این پرهیز، جنبه ای معنوی و اخلاقی دارد و نه حکم فقهی الزامی.

رابطه زناشویی در ماه محرم، در دسته سوم قرار می گیرد. این امر شباهت زیادی به عزاداری برای فوت یک عزیز در خانواده دارد. وقتی فردی از بستگان نزدیک فوت می کند، افراد برای احترام به روح متوفی و خانواده داغدار، از برخی اعمال شادی آور یا حتی برخی فعالیت های عادی خودداری می کنند. این خودداری، نه به دلیل حرمت شرعی آن اعمال، بلکه به دلیل رعایت آداب و رسوم، همدردی و احترام به متوفی است. در مورد ایام عزاداری ائمه اطهار (ع) نیز همین گونه است. پرهیز از رابطه زناشویی در این ایام، بیشتر جنبه اخلاقی، معنوی و رعایت احترام به شعائر دینی و مصائب اهل بیت (ع) را دارد و به هیچ وجه به معنای حرمت شرعی نیست.

فقهای شیعه نیز در مجموع بر این رأی اند که نزدیکی با همسر در ایام عزاداری و شهادت ائمه (ع) حرام نیست. با این حال، در صورت عدم ضرورت و برای حفظ حرمت و معنویت این ایام، توصیه می شود که اگر فرد متحمل رنج و مشقت نمی شود، عمل زناشویی را به تأخیر بیندازد. اما این تأخیر، یک حکم الزامی نیست و در صورت نیاز و تمایل، اشکال شرعی ندارد. لازم به ذکر است که بر زن واجب است که در صورت درخواست مشروع شوهر، تمکین کند. در غیر این صورت، از حقوق همسر خود غافل شده و ممکن است موجب گناه شوهر شود. امام حسین (ع) برای احیای ارزش های دینی و نجات بشر از جهالت قیام کردند، لذا انجام واجبات و ترک محرمات، همواره باید در اولویت قرار گیرد و سوءبرداشت از دین، نباید به ترک واجبات یا ایجاد مشکلات در زندگی مشترک بینجامد.

نزدیکی در روز عاشورا و شب های خاص محرم

روز عاشورا، اوج مصیبت و سوگواری در تقویم شیعه است. عظمت این فاجعه و عمق تأثیر آن بر قلوب مؤمنین، باعث شده تا این روز از اهمیت و قداست ویژه ای برخوردار باشد. در مورد حکم نزدیکی با همسر در روز عاشورا نیز، همان قاعده کلی ماه محرم جاری است؛ یعنی فی نفسه حرام شرعی نیست. با این حال، فقها و علمای اخلاق، اکیداً توصیه می کنند که مؤمنین در این روز به دلیل عمق فاجعه کربلا و عظمت مصیبت امام حسین (ع) و اهل بیت ایشان، از امور لذت بخش و به خصوص رابطه زناشویی پرهیز کنند.

این پرهیز، نه یک حکم فقهی الزامی برای ممنوعیت، بلکه یک توصیه اخلاقی و معنوی قوی است. هدف از این توصیه، این است که تمام وجود انسان در این روز، معطوف به مصیبت کربلا، تفکر در فلسفه قیام حسینی، و ابراز همدردی با امام زمان (عج) باشد. انجام عمل زناشویی در چنین روزی، با روح سوگواری و تألم قلبی سازگار نیست و ممکن است از عظمت معنوی این روز بکاهد.

پرهیز از رابطه زناشویی در روز عاشورا، نه به دلیل حرمت شرعی، بلکه از باب احترام عمیق به مقام شامخ امام حسین (ع) و مصیبت عظیمی است که بر ایشان و خاندانشان وارد شد. این یک ادب معنوی است که نشان دهنده بصیرت و عمق ارادت مؤمنین است.

همین رویکرد در مورد سایر شب ها و روزهای مهم و حزن انگیز ماه محرم و صفر، مانند شب و روز تاسوعا، شب شهادت امام سجاد (ع)، و شب و روز شهادت امام رضا (ع) و دیگر ائمه اطهار (ع) نیز صدق می کند. در این ایام نیز، اگرچه نزدیکی با همسر حرام نیست، اما از باب رعایت حرمت و همسویی با فضای معنوی سوگواری، پرهیز از آن شایسته و مستحسن است. این پرهیز، به غنای معنوی زندگی فردی و جمعی کمک می کند و نشان دهنده بلوغ ایمانی و درک عمیق از شعائر دینی است.

اهمیت این نکته در آن است که تمایز قائل شدن بین حکم شرعی و توصیه اخلاقی، به ما کمک می کند تا ضمن عمل به تمامی احکام الهی، از افراط و تفریط در مسائل دینی پرهیز کنیم. اسلام همواره به اعتدال و رعایت حقوق متقابل، چه در برابر خداوند و چه در برابر بندگان، تأکید دارد. بنابراین، در حالی که رعایت احترام به ایام عزاداری یک فضیلت است، نباید این فضیلت به بهانه ای برای ترک واجبات یا ایجاد مشکلات خانوادگی تبدیل شود.

زمان هایی که نزدیکی (به طور کلی) حرام است

پیش از بررسی اوقات کراهت نزدیکی، لازم است به زمان هایی اشاره شود که برقراری رابطه زناشویی با همسر به طور کلی و بدون هیچ قید و شرطی، از نظر شرع اسلام حرام و ممنوع است. این احکام، عمومی هستند و هیچ ارتباطی به ماه محرم یا سایر ایام عزاداری ندارند و نقض آن ها، گناه محسوب می شود.

1. دوران حیض و نفاس: در طول دوران عادت ماهانه (حیض) و دوره پس از زایمان (نفاس) برای زن، نزدیکی با او حرام است. این حکم فقهی بر اساس آیات قرآن کریم و روایات معصومین (ع) صادر شده و رعایت آن برای حفظ طهارت و سلامت جسمی و روحی زوجین ضروری است.
2. در حال احرام برای حج یا عمره: یکی از محرمات احرام، برقراری رابطه زناشویی است. هر فردی که برای انجام مناسک حج یا عمره محرم شده باشد، تا پایان اعمال و خروج از احرام، از نزدیکی با همسر خود ممنوع است.
3. در حال روزه واجب: در ماه مبارک رمضان و همچنین در سایر روزه های واجب (مانند روزه قضا، روزه کفاره یا روزه نذر)، نزدیکی با همسر، مبطل روزه و حرام است. انجام این عمل در حال روزه واجب، موجب کفاره نیز می شود.
4. در دوران عده طلاق رجعی (برای غیر شوهر): در طلاق رجعی، که مرد حق رجوع به همسرش را در مدت عده دارد، زن باید عده نگه دارد. در این مدت، نزدیکی زن با مردی دیگر حرام است، زیرا هنوز در حکم همسر شرعی مرد اول محسوب می شود و عده به او پایان نیافته است.

این موارد، احکام شرعی قطعی هستند که انجام آن ها در زمان های مذکور، گناه محسوب می شود. آگاهی از این احکام، برای هر مسلمان متأهلی ضروری است تا از افتادن به گناه و نقض حدود الهی پرهیز کند. باید تأکید شود که این حرمت ها، هیچ ارتباطی به حرمت یا عدم حرمت نزدیکی در ماه محرم ندارند و باور به حرمت نزدیکی در ماه محرم، نشئت گرفته از خلط مباحث فقهی با توصیه های اخلاقی و معنوی است.

زمان هایی که نزدیکی کراهت دارد (مکروه است)

همان طور که پیش تر ذکر شد، کراهت به معنای ناپسند بودن یک عمل از نظر شرعی یا اخلاقی است، بدون آنکه انجام آن گناه محسوب شود. در فقه اسلامی، برای جماع با همسر نیز زمان ها و شرایطی ذکر شده که انجام آن مکروه است؛ یعنی بهتر است از آن ها پرهیز شود. رعایت این کراهت ها، به برکت و معنویت زندگی مشترک می افزاید و در روایات بر آن تأکید شده است. این زمان ها نیز همچون موارد حرمت، عمومی هستند و صرفاً محدود به ماه محرم نمی شوند.

لیستی از اوقات و شرایطی که نزدیکی با همسر در آن ها مکروه است:

• هنگام طلوع فجر تا طلوع آفتاب و هنگام غروب خورشید تا پنهان شدن کامل قرص آفتاب.
• در فاصله زمانی میان اذان و اقامه نماز، که زمان مخصوص عبادت و راز و نیاز با پروردگار است.
• شب اول ماه (به جز شب اول ماه رمضان که انجام آن مستحب است).
• شب آخر ماه قمری.
• شب عید قربان و شب عید فطر.
• در اتاقی که کودک بیدار یا حتی خوابیده باشد و متوجه صدای آن شود.
• در زیر آسمان (بدون سقف و پوشش مناسب)، زیرا منافی حیا و رعایت حدود الهی است.
• بدون وضو یا غسل، البته اگر امکان وضو یا غسل باشد.
• رو به قبله یا پشت به قبله بودن در هنگام جماع، از باب احترام به جهت قبله.
• در حال سیری کامل و با شکم پر، که ممکن است برای سلامتی جسمی مضر باشد.
• بعد از احتلام در خواب و قبل از غسل کردن.
• نگاه کردن به فرج هنگام جماع، زیرا در روایات نهی شده است.
• در شب و روزی که ماه یا خورشید گرفته است.
• هنگامی که زن یا شوهر در حال خشم یا ناراحتی شدید هستند.
• در شب نیمه شعبان، که از لیالی متبرکه است و احیای آن توصیه شده است.
• در سفر که آب برای غسل کمیاب باشد.

رعایت این توصیه ها و پرهیز از موارد مکروه، نشان دهنده توجه به آداب و مستحبات اسلامی در زندگی زناشویی است. هدف اسلام از ارائه این دستورالعمل ها، صرفاً ایجاد محدودیت نیست، بلکه ارتقاء سطح معنوی زندگی، حفظ حریم ها و تأمین سلامت جسم و روان زوجین و حتی تأثیر بر کیفیت نسل آینده است. این نکات اخلاقی و فقهی، چارچوبی برای زندگی پاک و پربرکت فراهم می آورند که با اصول فطری انسان نیز سازگارند.

حکم اقدام برای فرزندآوری (بچه دار شدن) در ماه محرم و صفر

پرسش پیرامون جواز یا عدم جواز اقدام برای فرزندآوری و انعقاد نطفه در ماه های محرم و صفر، یکی دیگر از دغدغه های برخی زوجین مذهبی است. همان طور که در مورد اصل نزدیکی با همسر توضیح داده شد، هیچ منع شرعی و حرمتی برای قصد فرزندآوری و انعقاد نطفه در ماه های محرم و صفر وجود ندارد و این عمل کاملاً جایز است.

ماه محرم و صفر، با وجود فضای معنوی و سوگواری شان، خارج از نظام طبیعی و فقهی حاکم بر زندگی بشر نیستند. خداوند متعال، زندگی و بقای نسل را از جمله اهداف مهم خلقت قرار داده و برای آن در تمامی ایام سال، قوانین و آداب خاصی را وضع کرده است. اگرچه در این ایام توصیه به رعایت حرمت و پرهیز از امور لهو و لعب شده، اما این توصیه ها به معنای توقف جریان زندگی و منع از انجام امور حلال و مشروع، از جمله فرزندآوری، نیست.

اسلام، برای تمامی جنبه های زندگی انسان، از جمله آمیزش و فرزندآوری، برنامه ها و دستورالعمل هایی ارائه کرده است. این آداب، نه تنها در بهداشت فردی و اجتماعی، بلکه در سلامت روحی و جسمی زن و شوهر، تأثیر بر شخصیت و صفات فرزند آینده، و افزایش محبت و مودت میان زوجین نقش بسزایی دارند. به عنوان مثال، انتخاب زمان های مناسب (با توجه به اوقات کراهت عمومی)، رعایت طهارت و وضو، و دعای خیر برای فرزند صالح، از جمله مستحباتی است که در روایات به آن ها اشاره شده است.

برای آشنایی بیشتر با احکام و آداب آمیزش و فرزندآوری در اسلام، کتاب هایی نظیر «حلیه المتقین» اثر مرحوم علامه مجلسی، منبعی غنی و معتبر محسوب می شود. در این کتاب، به تفصیل در مورد آداب شب زفاف، زمان های مستحب و مکروه نزدیکی، و توصیه هایی برای داشتن فرزند صالح پرداخته شده است. مطالعه این منابع می تواند به زوجین در اتخاذ تصمیمات آگاهانه و مطابق با آموزه های دینی کمک شایانی کند.

بنابراین، زوجینی که قصد فرزندآوری دارند، می توانند بدون هیچ نگرانی شرعی، در ماه های محرم و صفر نیز برای این امر اقدام کنند. آنچه اهمیت دارد، رعایت آداب کلی اسلامی و توجه به سلامت روحی و جسمی خود و خانواده است. شایعات و باورهای غلط نباید مانع از انجام امور مشروع و حلال شود و مسیر زندگی را تحت تأثیر قرار دهد.

توصیه های اخلاقی و معنوی در ایام عزاداری

فارغ از احکام فقهی، ماه محرم و ایام عزاداری ائمه اطهار (ع) فرصتی بی نظیر برای تعمیق بصیرت دینی، رشد اخلاقی و ارتقاء سطح معنوی زندگی است. در این ایام، توجه به توصیه های اخلاقی و معنوی می تواند به درک بهتر فلسفه قیام حسینی و بهره مندی حداکثری از برکات این ماه کمک کند.

درک متقابل زوجین و رعایت حال یکدیگر

یکی از مهم ترین ابعاد زندگی مشترک، درک متقابل و رعایت حال یکدیگر است. در ایام عزاداری، ممکن است یکی از زوجین یا هر دو، تمایل بیشتری به فعالیت های معنوی، شرکت در مجالس عزا و پرهیز از لذت های دنیوی داشته باشند. در چنین شرایطی، ضروری است که زوجین با صبر و همدلی، نیازهای معنوی یکدیگر را درک کنند و با حمایت و همراهی، زمینه را برای رشد و آرامش روحی همسر خود فراهم آورند. این بدان معنا نیست که باید حقوق واجب زناشویی نادیده گرفته شود، بلکه با گفت وگو، توافق و برنامه ریزی می توان هم به نیازهای شرعی پاسخ داد و هم حرمت ایام را حفظ کرد.

تأکید بر اهمیت جنبه های معنوی ماه محرم

ماه محرم، صرفاً ماه حزن و اندوه نیست، بلکه ماه بیداری، بصیرت و حرکت به سوی اصلاح است. تفکر در فلسفه قیام امام حسین (ع)، اهداف والای ایشان برای اقامه عدل، مبارزه با ظلم، و احیای دین جدشان، از مهم ترین جنبه های معنوی این ماه است. در این ایام، ترجیح دادن عبادت، توسل به ائمه (ع)، مطالعه سیره و معارف اهل بیت (ع)، و شرکت فعال در مجالس عزاداری، می تواند موجب ارتقاء روحی و معنوی فرد و خانواده شود.

به فرموده امام خمینی (ره)، «محرم و صفر است که اسلام را زنده نگه داشته است.» این جمله، اهمیت پرداختن به عمق پیام عاشورا را نشان می دهد. پیام عاشورا، صرفاً گریه و ماتم نیست، بلکه درس شجاعت، ایستادگی، فداکاری و اصلاح گری است.

پرهیز از سوءبرداشت های دینی

گاهی اوقات، شور و هیجان مذهبی یا عدم آگاهی کافی، منجر به سوءبرداشت هایی از احکام و آداب دینی می شود. همان طور که توضیح داده شد، نزدیکی با همسر در ماه محرم، حرام نیست و تنها از باب احترام توصیه به پرهیز می شود. ایجاد محدودیت های خودساخته که ریشه در شرع ندارند، می تواند به روابط خانوادگی آسیب بزند و حتی باعث گناه شود، زیرا ممکن است حق یکی از زوجین تضییع گردد یا فرد را در تنگنای روانی قرار دهد.

هدف امام حسین (ع) از قیامشان، نجات بشر از جهالت و گناه بود. بنابراین، هرگونه عملی که موجب گناه شود یا به دلیل باورهای غلط، از انجام واجبات الهی (مانند تمکین زن در صورت درخواست مشروع شوهر) جلوگیری کند، با هدف قیام حسینی در تعارض است. زندگی مومنانه، تعادلی میان رعایت حقوق الهی، حقوق انسان ها و آداب معنوی است.

در نهایت، این ایام فرصتی است برای خودسازی، تقواپیشگی و نزدیک شدن بیشتر به خداوند متعال و اهل بیت (ع). با درک صحیح احکام و توصیه های اخلاقی، می توانیم زندگی ای متعادل، پربرکت و سرشار از معنویت داشته باشیم و از شعائر دینی به بهترین نحو بهره ببریم.

امام حسین (ع) برای این قیام کردند که انسان ها از جهالت و گمراهی رهایی یابند و به گناه آلوده نشوند. لذا، عمل به واجبات و پرهیز از محرمات، اساس دین داری است و نباید با برداشت های نادرست، از این اصول عدول کرد.

نتیجه گیری

در جمع بندی مباحث مطرح شده، پاسخ به این پرسش که آیا نزدیکی در محرم حرام است؟ به وضوح مشخص شد: نزدیکی با همسر در ماه محرم، فی نفسه حرام شرعی نیست. این یک باور رایج است که بیشتر ریشه در سنت ها، عواطف مذهبی و رعایت احترام به شعائر دینی دارد تا یک حکم فقهی الزامی. اسلام، زندگی زناشویی را امری حلال، مشروع و حتی در برخی شرایط مستحب می داند و محدودیت های آن، تنها به موارد خاصی نظیر حیض، نفاس، احرام یا روزه واجب منحصر می شود که هیچ یک از این موارد به ماه محرم ارتباطی ندارند.

ما در این مقاله تأکید کردیم که تمایز قائل شدن میان حرام، مکروه و احترام در فقه اسلامی، برای درک صحیح مسائل دینی حیاتی است. پرهیز از رابطه زناشویی در ایام عزاداری، به ویژه در روزهایی چون عاشورا، یک توصیه اخلاقی و معنوی است که از باب ادب و بزرگی مقام امام حسین (ع) و عمق مصیبت وارده، شایسته و مستحسن تلقی می شود. این عمل، نشان دهنده ارادت قلبی و بلوغ ایمانی است، اما عدم انجام آن به معنای ارتکاب گناه نیست.

همچنین، اشاره شد که اقدام برای فرزندآوری و انعقاد نطفه در ماه های محرم و صفر نیز هیچ منع شرعی ندارد و زوجین می توانند با رعایت آداب و مستحبات عمومی اسلامی، برای این امر مهم اقدام کنند. آنچه در این ایام اهمیت مضاعف پیدا می کند، توجه به جنبه های معنوی عاشورا، تفکر در فلسفه قیام امام حسین (ع)، و بهره گیری از این فرصت برای خودسازی و تقرب الهی است. این معنویت گرایی، نباید منجر به نضییع حقوق واجب همسران یا ایجاد نگرانی های بیجا شود.

در پایان، توصیه می شود که همواره در مسائل شرعی به منابع معتبر و فتوای مراجع عظام تقلید رجوع شود و از اعتماد به شایعات و باورهای غلط پرهیز گردد. زندگی با بصیرت دینی و تعادل میان رعایت حقوق زناشویی و حرمت شعائر، راهی است برای دستیابی به آرامش، سعادت و برکت در دنیا و آخرت. ماه محرم، فرصتی است برای زندگی ای آگاهانه تر و متعهدتر به آموزه های راستین اسلام.